KCETAŞ OTOMATİK SAYAÇ OKUMA SİSTEMİ (OSOS)
Teknolojik gelişmeleri yakından takip eden şirketimiz elektrik dağıtım ve tedarik sektörünün en önemli ayaklarından biri olan “Otomatik Sayaç Okuma Sistemi Projesine” 2003 yılı yatırım programı kapsamında başlamıştır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun yayınlamış olduğu Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği, Talep Tahminleri Yönetmeliği ve benzeri yönetmelikler çerçevesinde ölçmenin ve anında değerlendirmenin, verilerin hızlı ve eksiksiz olarak PMUM’a (Günümüzde EPİAŞ) aktarımının önemine binaen şirketimiz “Otomatik Sayaç Okuma Sistemi Projesi“ ile elektrik dağıtım sektöründe Türkiye’de bir ilki gerçekleştirmiştir. Projenin ilk etabında Şirketimizin TEİAŞ trafo merkezlerinden dağıtım sistemine sunulan enerji giriş noktaları ile 95 adet yüksek tüketimli abone otomatik sayaç okuma sistemine alınmıştır. Bu dönemde haberleşme altyapısı olarak o günün teknolojik imkân ve koşulları gereği PSTN ve GSM kullanılmıştır. Ayrıca yine bu proje kapsamında TEİAŞ trafo merkezleri dâhil olmak üzere toplam 61 ölçüm noktasına enerji analizörleri yerleştirilerek dağıtım sistemine sunulan ve tüketicilere ulaştırılan enerjinin kalite yönünden incelenmesi ve analiz edilmesi imkânı sağlanmıştır. İlk etap proje, 2004 yılı içerisinde 6 aylık kısa bir sürede tamamlanarak işletmeye açılmıştır. Otomatik Sayaç Okuma Sistemi şirketimiz bünyesinde kullanılmakta olan Abone Bilgi Yönetim Sistemi ile de uyum sağlayarak çalışmakta, bu sayede otomatik faturalama yapılabilmekte ve sahaya yönelik iş emirleri otomatik olarak üretilmektedir. Ayrıca sistemin web uygulaması ile internet üzerinden sistem içerisindeki tüm tüketicilere günlük olarak faturalamaya esas endeks değerleri ve saatlik tüketim değerleri sunulabilmektedir.
2005 yılı içerisinde 380 adet yüksek tüketimli müşterimizin GPRS-Internet haberleşme teknolojisini kullanarak sisteme ilave edilme çalışmaları tamamlanmış, 2006 yılı sonu itibarı ile ikinci etap proje ile 380 adet yüksek tüketimli abone otomatik sayaç okuma sistemi kapsamına alınmıştır.
2007 yılı içerisinde üçüncü aşamada ise 1000 yüksek tüketimli abonenin otomasyon kapsamına alınması için gerekli tüm altyapı çalışmaları tamamlanmış ve saha çalışmaları 2008 yılı içerisinde gerçekleştirilmiştir. Böylelikle 2008 yılı sonu itibarıyla Otomatik Sayaç Okuma Sistemine bağlı yüksek tüketimli özel abone sayısı toplamda 1500’e ulaşmıştır.
2010 yılı içerisinde yüksek tüketimli özel abone özelliğine sahip 1500 abone Otomatik Sayaç Okuma Sistemi kapsamına alınarak toplam sayı 3.000’e çıkartılmıştır. Bu üç genişletme projesi kapsamında haberleşme altyapısı GPRS olarak tercih edilmiştir.
2011 yılında mesken sayaçlarına yönelik otomasyon uygulaması alt yapı çalışmaları tamamlanmış ve ihalesi yapılmıştır. Seçilen iki dağıtım trafosu üzerinden beslenen yaklaşık 1700 mesken abonesi sayacı PLC-GPRS haberleşme altyapısı kullanılarak devreye alınmıştır. Bu proje kapsamında kullanılan sayaçlarda uzaktan kesme-açma ve PLC üzerinden haberleşme gibi özellikler tercih edilmiştir.
2012 yılında ise genel aydınlatma sayaçları ve trafo ana sayaçlarını uzaktan okuma sistemine dahil etmek için gerekli çalışmalar tamamlanmış, ihalesi yapılmış ve 2013 yılında yaklaşık 6000 sayaç saha montajı tamamlanarak OSOS kapsamına alınmıştır. Yapılan bu çalışma ile trafo ana sayaçlarından tüketim bilgilerinin yanında şebekeye ait parametreler ile bir kısım enerji kalitesi verileri alınmaya başlanmıştır. Bu sayede dağıtım bölgemiz içerisinde yer alan abonelere daha kaliteli ve en az kesinti ile enerji sunmak mümkün olmaktadır.
2014 yılında yapılan çalışmalar ile özel aboneler Otomatik Sayaç Okuma Sistemine yaklaşık 80 özel abone ile yıl içerisinde faaliyete geçen Lisanssız Enerji Üretim Santrallerinin tamamı dâhil edilmiştir. Ayrıca özel aboneler OSOS sistemi genişletme projesi için ön çalışmalar tamamlanmış ihale aşaması başarılı bir şekilde sonlandırılmıştır. Planlanan genişletme çalışması ile 3000 adet özel abone daha sisteme dâhil edilerek dağıtım görev bölgemizdeki reaktif sorumluluğa sahip abonelerin büyük bölümünün OSOS içerisinde yer alması planlanmıştır.
2015 yılı içerisinde bir önceki yılda planlanan ve ihalesi yapılan Otomatik Sayaç Okuma Sistemi genişletme projesi tamamlanmış ve 3000 adet yüksek tüketimli özel abone sisteme dahil edilmiştir. Bu çalışma sonrası özel aboneler OSOS sisteminde ölçü noktası sayısı 6350 ye çıkmıştır. Yapılan montaj çalışmaları aşamasında abonelerin ölçü devresi elemanları da kontrol edilerek gerek görülen ölçü devresi elemanları ile ölçü panolarının değiştirilmesi de sağlanmıştır. Ayrıca 2015 yılı içerisinde yeni devreye giren Lisanssız Elektrik Üretim Tesislerinin satış ve kontrol sayaçlarının tamamı da OSOS’a dâhil edilmiştir.
2016 yılı itibarı ile KCETAŞ OSOS sistemi toplam ölçü noktası sayısı 14.000’i geçmiş bulunmaktadır. OSOS Sisteminin tüm abonelere yayılabilmesi için gerekli teknolojik araştırmalar yapılmakta olup, bu konuda dünyadaki gelişmeler de yakından takip edilmektedir. Yeni sayaç okuma teknikleri ile ilgili AR-GE şirketleri ile ortak projeler de geliştirilmektedir.
2017 yılı içerisinde yeni eklenen ölçü noktaları ile OSOS ölçü noktası sayısı 14500’i aşmış bulunmaktadır. Yürütülen AR-GE projeleri kapsamında sayaç verilerinin uzaktan okunabilmesi için kablosuz veri aktarımı konusunda çalışmalar yürütülmüştür. Çalışmalar neticesinde geliştirilecek bir cihaz vasıtası ile mesken abonelerinin sayaç verileri trafo merkezinde kablosuz iletişim kullanılarak aktarılması ve oradan Şirket veri tabanına gönderilmesi planlanmaktadır. Ayrıca OSOS genişletme çalışmaları kapsamında ilk defa 3G haberleşme alt yapısı kullanılarak sayaç haberleşme testleri yapılmıştır. Yeni alınan abone OSOS sayaçları montajına da 2017 yılı sonunda başlanmıştır.
2018 yılı içerisinde OSOS Ar-Ge çalışmaları kapsamında dağıtım görev bölgemiz içerisinde en fazla kullanılan sayaç markalarından bir tanesi için özel bir haberleşme cihazı geliştirilmiştir. Yapılan cihaz ile sayaçların optik portlarından alınan veriler kablosuz haberleşme ağı üzerinden trafo merkezinde yer alan veri toplayıcıya gönderilmiştir. Geliştirilen cihaz üzerinde hem optik haberleşme portu hem de kablosuz haberleşme modülü yer almaktadır. Modüller kendi içerisinde mesh ağı oluşturmakta ve sayaç verileri diğer modüller üzerinden atlayarak toplayıcıya kadar ulaşmaktadır. Toplayıcıda yer alan haberleşme portu üzerinden harici bir modem ile veriler OSOS yazılıma çekilmektedir. Yaklaşık 800 adet sayaç üzerine bu modüller takılmış ve haberleşme testleri yapılmaktadır.
Yine 2018 yılı içerisinde Genel Aydınlatma ve yüksek tüketimli abonelere yaklaşık 1000 adet sayaç takılmış ve toplam OSOS ölçü noktası sayısı 15250 ye ulaşmıştır. Aynı dönemde OSOS yazılım değişikliği çalışmaları tamamlanmış, daha güncel bir yazılım ile sayaç verilerinin toplanması sağlanmıştır. Yeni OSOS yazılımı üzerinde saha ekiplerine tablet bilgisayarlar dağıtılmış, sahada yapılan işlemlerin veri tabanına girilmesi ve haberleşme testleri saha ekipleri tarafından uzaktan yapılmaya başlanmıştır.
Yeni yazılım ile hem Şirket içi yazılımlar hem de diğer Kurumlar ile entegrasyonlar yapılmış, sayaç verileri canlı olarak birçok sistem ve Kurum ile paylaşılmaya başlanmıştır.
Dağıtım bölgemiz içerisinde yer alan uzlaştırmaya esas veriş çekiş birimlerinin saatlik verileri Otomatik Sayaç Okuma Sistemi sayesinde EPİAŞ Piyasa Yönetim Sistemine zamanında ve eksiksiz olarak ulaştırılmaktadır. Yine OSOS sayesinde enerji alış miktarları belirlenerek her gün saatlik olarak Talep Tahminleri yapılabilmekte, Gün Öncesi ve Gün İçi Piyasası için temel teşkil edecek veriler hazır hale getirilmektedir.
Alternatif akımda; güç sabit kalmak şartı ile elektrik enerjisinin gerilim ve akımı değerlerini ihtiyaca göre değiştirmeye yarayan aygıtlardır.Amaçları bakımından yapılış tarzları itibarı ile;
Güç (Dağıtım) Trafoları
Ölçü (Akım ve Gerilim) Trafoları
Özel maksatlı Trafolar
Transformatörün primer sargılarına bir alternatif akım uygulandığında bobinler içerisinde bulunan demir nüvede bir manyetik akı dolaşmaya başlar bu akı demir nüvenin
bacağında bulunan sekonder sargıyı keserek manyetik indüksiyon yoluyla bir gerilim indüklenir.
Primer ve sekonder sargılar arasında elektriki bir bağ yoktur. Üç fazlı transformatörlerin çalışma prensibi bir fazlı transformatörler gibidir.
Üç fazın sargıları arasında 120? faz farkı vardır.
Transformatörlerde gerilimler sipir sargıları doğru orantılıdır, akımlar ise ters orantılıdır. Bu oran aynı zamanda transformatörlerde boşta dönüştürme oranıdır.
Dağıtım Transformatörlerinin Elemanları;
Demir Nüve; Manyetik akı oluşmasını sağlar.
Primer Sargılar; ince ve çok sipirli olup, transformatörün OG giriş kısmıdır.
Sekonder Sargılar; Kalın ve az sipirli olup, transformatörün AG çıkış kısmıdır.
İzolasyon Yağı; Sarımlar sargılar arası ve gövde tank arası izolasyonu ve soğutmayı sağlar.
Ana tank; Sargıların, nüvenin ve yağın bulunduğu kısımdır.
Rezerve Tankı; Genleşme ve yedek yağ tankıdır.
Yağ Seviye Göstergesi; Rezerve yağ servisini görmek içindir.
Radyatör; Transformatör yağının soğutmasını sağlar.
Tekerlekler; Transformatörü taşımaya yarar.
OG ? AG buşingi; OG ve AG fazlarının bağlantı terminallerdir.
Ark boynuzu ; Enerji nakil hatlarında bir gerilim yükselmesinde transformatörü koruyan elemanlardır.
Termometre; Transformatörün ısı derecesini gösterir.
Gerilim Kademe Komütatörü; OG gerilim seviyesini ayarlamaya yarar.
Taşıma Kancaları; Transformatörü montaj ve demontaj işleminde kaldırmaya yarar.
TRANSFORMATÖRLERİN BAĞLANTI ŞEKİLLERİ
Üçgen Baglantı
Özellikleri
Her faza alt sargıların birer ucu birbiri ile birleştirilmiş olup diğer uçlarına diğer uçlarına fazlar tatbik edilir. Birleşme noktasına yıldız noktası veya nötr denir.
YILDIZ BAĞLANTI
ÖZELLİKLERİ
Her faza ait sargıların birer ucu birbiri ile birleştirilmiş olup diğer uçlara fazlar tatbik edilir. Birleşme noktasına yıldız noktası veya nötr noktası denir.
TRAFOLARDA KADEME DEĞİŞTİRME
Trafoların besleme gerilim değeri (Primer gerilimi) değiştirildiğinde sekonder çıkış geriliminin sabit tutulması gerekir. Çünkü müşterilere nominal sekonder gerilimi sağlamak
işletmeciliğin esasıdır. Bu nedenle dağıtım trafolarında değişik primer gerilimi karşısında nominal sekonder çıkış gerilimi sağlamak amacıyla kademe değiştirme mekanizmaları
ilave edilmiştir. Primer sargılar üzerine yerleştirilmiş bu gerilim ayar sistemi trafo yüksüz iken kullanılır. Genellikle üç kademeli olarak imal edilirler. Prensip, trafonun dönüştürme oranı primer sargılar üzerinden sargı dilimleri çıkarmak ve ilave etmek suretiyle değiştirmektir.
Örnek; (OG – AG)
1.Kademe Ş 33.000 Volt
2.Kademe Ş 31.500 Volt – 400 Volt
3.Kademe Ş 28.500 Volt
N1=3000 Sarım olsun
N2=40 Sarım olsun
1.DURUM : Trafonun ana şalter çıkışı 420 V okunduğunda trafo hangi kademeye alınması gerekir.
Buna göre trafo 2. kademeye alınacaktır.
2.DURUM: Trafonun ana şalter çıkışında 380 V okunduğunda trafo hangi kademeye alınması gerekir.
– Buna göre Trafo 3. kademeye alınacaktır.
3.DURUM: Trafonun ana şalter çıkışında 440 V okunduğunda trafo hangi kademeye alınması gerekir.
– Buna göre Trafo 1. kademeye alınacaktır.
NOT: Kaide olarak trafo dağıtım panosunda gerilim düşük ise, trafo kademesi gerilimi düşük olan kademeye gerilim yüksek ise,
trafo kademesi gerilimi yüksek olan kademeye alınacaktır.
TRAFOLARDA İŞLETME TOPRAKLAMASI
Trafoların yıldız noktasının topraklanmasına işletme topraklanması denir. Trafoların işletme topraklamasının yapılması çok önemlidir. İşletme topraklanmasında topraklanma direnci 5 ohm?u geçmemelidir. Bu nedenle rutubetli ve kırmızı topraklı olan yerler seçilir. Kayalıklı, kil ve kum topraklar tercih edilmez. Köy elektrifikasyon döneminde işletme topraklaması ilk direğe yapılırdı. Büyük şehir içi trafolarda ise AG panosundan rutubetli ve toprağı iyi olan bir yere 80 cm derinliğinde, 20 m. Uzunluğunda kanal açılır. Kanalın sonuna en az 150 cm derinliğinde 100 cm boyunda bir çukur açılır. Açılan kanala 50 mm2 kesitinde NYY kablo veya muadili bir kesitle şerit döşenerek genellikle 100 x 50 cm ebadında 3 mm kalınlığında galvanizli bir demir levhaya ½” kalınlığında en az iki civata ile sıkıca tutturulur, ayrıca bağlantı yerleri lehimlenir. Daha sonra topraklama elektrodu uzunlamasına ve dikey olarak çukura konur. Çukur toprakla oldurulur ve toprak iyice sıkıştırılır. Böylece topraklama levhası toprağa gömülmüş olur.
Dengeli yüklerde fazlardan geçen akımların vektörel toplamı sıfır olduğundan sıfır hattından geçen akımda sıfır olacaktır. 3 fazlı bir akımda fazlar arasında 120? lik bir faz farkı bulunmaktadır. Ia ile Ic akımının vektöryel toplamı tek fazın akımına eşit olur. Buna göre; Ia + Ib + Ic = 0 olur. Dengesiz yüklerde fazlardan geçen akımların vektörel toplamı sıfır olamayacağından sıfır hattından belli bir akım geçecektir. Örneğin iki fazdan 100?er Amperlik üçüncü faz olan 120 Amperlik bir yük çekildiğinde fazlardan geçen akımların vektörel toplamı; 100A+100A+120A =20A olacağından sıfır hattından 20A ?lik bir akım çekecektir. Sıfır hattından geçen bu akım sıfır hattının da o nispette bir gerilim düşümüne neden olacaktır. Bunun için uzun hatlarda yer yer topraklama yapmak suretiyle sıfır hattı takviye edilerek gerilim düşümü önlemeye çalışılır.
TRAFOLARDA KORUMA TOPRAKLAMASI
Uygun işletme şartları içerisinde gerilim altında bulunmayan, ancak arıza oluştuğunda gerilim altına girebilmesi düşünülen tesisatın madeni kısımlarının bir iletken yolu ile toprağa bağlanması olarak tanımlanır ve 20 ohm altında olması gerekir.
OG BUŞİNGİ ve ARK BOYNUZU
Dağıtım trafosu primer tarafındaki OG buşingi üzerinde ayrıca ark boynuzu bulur. Bu ark boynuzlarının ara mesafelerinin norma uygun olup olmaması kontrol edilmeli, uygun değilse ayar edilmelidir. Aksi halde trafonun arızalanması ve yanmasına neden olur.
|
İşletme Gerilimi
|
Ark Boynunu Atlama aralığı
|
|
6,3 kV
|
6 cm
|
|
10 kV
|
8 ,6 cm
|
|
15 kV
|
11,5 cm
|
|
30 kV
|
22 cm
|
TERMİK KORUMA
Trafolarda izolasyon değerinin azalmasına sebep olan etkenlerden biride sıcaklıktır. İzolasyon yağı için 90C, sargı için 95C olarak kabul edilmektedir.
Buna göre, 95C değerini aşan bir sıcaklıkta trafoların çalıştırılmaması gerekir. Bu amaçla kullanılan koruma tertibine TERMİK KORUMA denir.
Yağ sıcaklığının 70C değerine ulaşması halinde alarm yarımcı rölesi çalışır. Bu durumda; önce zil çalar, daha sonra kumanda panosu üzerinde ?TERMİK ALARM? ışıklı sinyali çıkar. Sıcaklığın 85C değere ulaşması halinde açma yardımcı rölesi çalışır. Trafo servis dışı olur.
Bu durumda, sıcaklık artış nedeni araştırılmalı, soğutma yapılmalı, normal işletme koşullarında trafo ısınmayacağına göre, trafonun yükü kontrol edilmedir.
DAĞITIM TRAFOLARINDA TTR ve İZOLASYON TESLERİ
TTR Testinin amacı:TTR testi transformatörün sargılar arasındaki oran doğruluğunu tespit etmek için yapılır.
İzolasyon testinin amacı: Sargılar arası, sargılar ile tank arası kısa devre arızalarını tespit etmek için yapılır.
OG ile AG sargılar arasında izolasyon testi: Primer ve sekonder sargıları kendi aralarında ayrı ayrı kısa devre edilir. Megerin (+) ucu Primer sargılarına,(-) ucu sekonder sargılarına, Megerin toprak ucu da gövdeye tutturulur ve 5000 V?luk kademesinde test yapılır.
Primer ? Gövde İzolasyon testi: Megerin (+)ucu Primer sargısına, (-) ucu gövdeye Megerin toprak ucu da sekonder sargılarına tutturulur ve 2500 V?luk kademelerinde test yapılır.
AG sargıları ile gövde arsında izolasyon testi: Megerin (+) ucu sekonder sargılarına, (-) ucu gövdeye, toprak ucu da primer sargılarına tutturulur ve 1000 V?luk kademesinde test edilir.
NOT: AG sekonder sargılarına 2500 ? 5000 V kademesinde test yapılamaz, aksi taktirde AG sargıları yanabilir.
OHMMETRE İLE DE DC DİRENÇ
OG ve AG sargilari arasinda kisa devre olup olmadigi ohm metre ile ölçülerek kontrol edilir.
OG ile gövde arasinda kaçak olup olmadigi ohm metre ile ölçülerek kontrol edilir.
AG ile gövde arasinda kaçak olup olmadigi ohm metre ile ölçülerek kontrol edilerek.
Primer ve sekonder sargilarinda bir kopuklugun olup olmadigi ohm metre ile ölçülerek kontrol edilir.
AKIM TRANSFORMATÖRLERİ
Akım transformatörü; normal kullanma şartlarında primer akımı belli bir oran dahilinde düşüren ve primer akım ile sekonder akım arasındaki faz farkı sıfır derece olan bir ölçü transformatörüdür.
Rölelerin ve ölçü aletlerinin yüksek gerilim sisteminden yalıtımını da sağlar. Devreye seri olarak bağlanan sargılarına primer; röle ve ölçü aletlerini besleyen sargılarına sekonder denir.
Primer devre akımının, sekonder devre akımına bölünmesi akım trafosunun dönüştürme oranını belirtir.
Örnek:
Etiketinde 100/5 A yazan akım transformatöründe 100 rakamı primer akımını, 5 rakamı sekonder akımı ifade eder.
Buna göre transformatörün dönüştürme oranı
Toprak Rölesi Ayar Kademeleri
|
AKIM TR.
|
ÇARPAN
|
0,9
|
1,5
|
2
|
2,5
|
3
|
3,5
|
—
|
|
10/5
|
2
|
1,8
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
amper
|
|
15/5
|
3
|
2,7
|
4,5
|
6
|
7,5
|
9
|
10,5
|
—
|
|
20/5
|
4
|
3,6
|
6
|
8
|
10
|
12
|
14
|
—
|
|
30/5
|
6
|
5,4
|
9
|
12
|
16
|
20
|
24
|
—
|
|
40/5
|
8
|
7,2
|
12
|
16
|
20
|
25
|
30
|
—
|
|
50/5
|
10
|
9
|
15
|
20
|
25
|
30
|
35
|
—
|
|
75/5
|
15
|
13,5
|
22,5
|
30
|
37,5
|
45
|
52,5
|
—
|
|
100/5
|
20
|
18
|
30
|
40
|
50
|
60
|
70
|
—
|
Çizelge 1
Akım Trafosu Çarpanı Olarak Aşırı ölesi Hat Akımları
|
AKIM TR.
|
ÇARPAN
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
—
|
|
10/5
|
2
|
4
|
6
|
8
|
10
|
12
|
14
|
amper
|
|
15/5
|
3
|
6
|
9
|
12
|
15
|
18
|
21
|
—
|
|
20/5
|
4
|
8
|
12
|
16
|
20
|
24
|
38
|
—
|
|
30/5
|
6
|
12
|
18
|
24
|
30
|
36
|
42
|
—
|
|
40/5
|
8
|
16
|
24
|
32
|
40
|
48
|
56
|
—
|
|
50/5
|
10
|
20
|
30
|
40
|
50
|
60
|
70
|
—
|
|
75/5
|
15
|
30
|
45
|
60
|
75
|
90
|
105
|
—
|
|
100/5
|
20
|
40
|
20
|
80
|
100
|
120
|
140
|
—
|
Çizelge 2
ÖRNEK:
Bir ENH üzerinde 800 KVA kurulu gücünde trafolar vardır. Hattın en büyük güç kullanma katsayısı (diversite) % 62,5 olarak belirlenmiştir. Kullanılacak akım trafolarını 34,5 kV ve 15 kV için belirleyiniz.
Çözüm:
Sürekli çekilen en büyük güç;
N=%62,5×800 =500kVA
34,5 kV gerilime göre hat akımı ;
I1=500/34,5×1,73=8,37Amp.
15 kV gerilime göre hat akımı ;
I2 =500/15×1,73=19,2 Amper
KÖK 34,5 kV için hat akımı 8,37 Amper hesaplandığı için çizelge 1?de en büyük değer 10 Amperdir. 10 Amperin akım trafosu karşılığı 20/5 ve aşırı akım rölesi ayar kademesi karşılığı ise bundan sonraki kademeler akım trafosunun anma akımının üstünde çalışmasına neden olur. Ayrıca akım trafoları devreye seri bağlı oldukları için hattın kısa devre akımları etkisindedir ve termik, dinamik kuvvetler akım trafosunu bozabilir.
Bu bakımdan duyarlı bir aşırı akım ayar olanağı yanında akım trafolarının kısa devre akımlarına da dayanması gerekir. Çizelge 2?de 15/5 akım trafosu aşırı akım rölesine hem daha geniş bir ayar olanağı sağlar hem de hat kısa devresinde termik ve dinamik tesislere dayanabilir. 15/5 Akım trafosu seçildiğinde rölenin kademesi 9 Amper hat akımını karşılayabilmektedir ve toprak rölesine de (Çizelge 1) 2,7 Amperden 10,5 amper toprak kaçak akım değerine kadar ayar olanağı vermektedir.
KÖK 15 kV? luk ise: Yukarıdaki örnekte verilen ENH ve KÖK 15 kV luk ise her hat akımı 19,2 amper olarak hesaplanmıştı, çizelge 2?de en yakın büyük değer 20/5 akım trafosunun 5 ayar kademesi için 20 görünüyorsa da en uygun akım trafosu seçimi 40/5?tir ve ayar kademesi 3 olacaktır. Toprak rölesi de (Çizelge 1) 7,2 ? 28 amper arası hata akım ayar olanağı verilmektedir.
Aşırı akım ve toprak rölelerinin duyarlığı görüldüğü gibi akım trafosu seçimine bağlıdır. Ancak akım trafosu seçilirken hattın kısa devre akımları ve termik ? dinamik etkilerden az zarar görecek bir seçim yapmalıdır.
Not: Akım trafosunda oluşan bir arıza durumunda; sekonder bağlantılarının gevşek kalmamasına dikkat ediniz, tehlikeli gerilimlerin oluşması için kısa devre ederek topraklayınız
GERİLİM TRANSFORMATÖRLERİ
Gerilim Transformatörü; yüksek gerilimi belli bir oran dahilinde düşüren ve primerle sekonder gerilimleri arasındaki faz farkı yaklaşık sıfır derece olan bir transformatördür. Röle ve ölçü aletlerinin düşük gerilimle çalışmasını sağlar.
Gerilim ölçü transformatörünün sekonder tarafı (v küçük) daima topraklamalıdır. Topraklama tehlikeli temas gerilimine karşı can ve mal emniyetinin sağlaması bakımından zorunludur. Primer ve sekonder tarafa (kısa devreye karşı koruma ) sigorta konulur. Toprak hattına kesinlikle sigorta konulmaz.
Gerilim transformatörünün etiketinde yazili olan nominal primer gerilimin, nominal sekonder gerilimine oranidir.
ÖRNEK :Etiketinde 34,5/0,1 kV yazan bir gerilim transformatörünün dönüştürme oranı
Primer anma gerilimi genellikle 3,3 – 6,3 – 10,5 – 15,8 –31,5 – 34,5 – 154 – 380 kV’tur.
Sekonder anma gerilimi standartlarda 100 – 110 – 115 – 120 Volt veya bu gerilimlerin kök3 bölümüdür.
Sistemimizde genellikle kullanilan gerilim 100 Volttur
Faz Toprak gerilim transformatörü (Bir buşingli)
( Genelde154 ve 380kV sistemlerde kullanılır.)
Faz – Faz gerilim transformatörü (iki buşingli)
(35kV ta kadar imal edilir.)
Orta gerilim sisteminde KÖK binalarında kullanılan 220 Volt sargısı olan geri gerilim transformatörleri vardır.
Bu sargı KÖK binasının aydınlatması, kesici kurma motorunun beslenmesi veya redresörü beslemede kullanılır.
Not: Gerilim trafosunda oluşan bir arıza durumunda; sekonder bağlantılarının gevşek kalmamasına dikkat ediniz, tehlikeli gerilimlerin oluşması için açık devre ediniz.
Bir kondansatör basit olarak karşıya konmuş yüzey olarak büyük birbirlerine yakın mesafede iki plakadan ibarettir.Bu plakaları bir bataryanın + ve – uçlarına bağlarsak plakalar arasında bir alan doğacaktır.Plakalar birbirine yakın olduğu müddetçe alan çizgileri (Şekil.1) iki plaka arasında, fakat plakalar arasındaki mesafe büyütülünce alan çizgileri biraz daha dışarı taşıp boşluğa yayılacaktır. (Şekil.2)
Elektrotekniğin temel prensiplerine göre bir bataryanın (+) kutbunda az (-) kutbunda da çok elektronlar bulunmaktadır.
Bu farkı elektron yüklenmesi bataryanın plakalara bağlanmasıyla bataryada karşılıklı dengenin sağlanması için 1 nolu plakadan (+) kutbuna elektron mukabil de (-) kutbundan bir miktar elektron 2 nolu plakaya taşınacaktır.
Böylelikle bildiğimiz elektrik akımı doğmuş olacaktır.Bu akım tabidir ki bataryadaki kutuplarda elektron sayısı eşit oluncaya kadar akacaktır. İşte bu elektron taşıma olayına “Kondansatörün doldurulması” ismi verilir.
Bu kondansatörü bataryadan ayırırsak ve bir telle birbirine bağlarsak bu zaman çok elektron bu-lunan plakadan az elektron bulunan transportu başlar.Tabii iki plakanın elektron sayısı birbirine eşit oluncaya kadar böylece ilk bağlandığı duruma getirilmiş olur.
Acaba aynı deneyi bir alternatif akımla yaparsak ne göreceğiz?
Bir alternatif gerilim, belli bir zaman aralıklarıyla yönünü değiştirmekteydi. O halde elektronu az olan kutup, elektronu çok olan bir kutup haline, diğer taraftan elektronu çok olan kutup da elektronu az olan bir kutup haline durmadan şebeke frekansına bağlı olarak değişecektir.Bu duruma göre mantıken böyle bir şebekeye bağlı kondansatörün de bu kutup değişme olayına ayak uydurması lazım gelecektir.Yani devamlı olarak bir plakadan elektron emilecek, diğer plakaya elektron yolla-nacak, bir müddet sonra şebekenin frekansı ile bu defa aksi yönde elektron yollanacak ve diğerin-den elektron emilecektir.Böylelikle devamlı elektron akışı yönünü değiştirecektir.Yani; alternatif akım akacaktır.Biz burada iki mühim olaya şahit oluyoruz:
- Doğru gerilimde akım belli bir zaman sonra artık akamaz durumda kalıyor.Çünkü; bir plaka-dan diğerine hiçbir elektron akışı olmuyor.
- Alternatif gerilimde elektronlar bir plakadan diğerine ve bir miktar sonra da aksi yönde akıyorlar.O halde bu olayı başka bir deyimle şöyle izah edebiliriz. Bir kondansatör doğru gerilim için sonsuz büyüklükte direnç gösteriyor, fakat alternatif gerilimde belli bir direnç değeri gösteriyor.
Burada bu direncin değerinin nelere bağlı olduğunu incelersek görürüz ki Ohm kanununa göre belli bir gerilimde akım ne kadar büyükse U =I.R bu devrede direncin değeri o kadar küçüktür.Aynı düşünce kondansatör için şu şekilde söylenebilir.
Bir kondansatörde karşılıklı plakalar ne kadar büyükse, o kadar büyük akım geçer.Zira plakaların büyük olması birinden diğerine taşınan elektronların çokluğuna tekabül edecektir.Belli bir zaman biriminde hareket eden bu elektronların çokluğu büyük bir akımın geçmesi demektir.Bu Ohm kanunundaki direncin küçüklüğüne tekabül eder.Fakat burada bir mühim noktayı unutmamak gerek. Zira tatbik edilen alternatif akımın frekansı ne kadar büyükse belli bir zaman biriminde girip gelen elektronların sıklığı çoğalacak, bu da akımın büyümesi demektir.
Yukarıdaki izahatlardan şu mühim neticeyi çıkarmak mümkündür.
Kondansatörün plakalarının yüzeyi daha doğrusu “kapasite” ve tatbik edilen frekans ne kadar büyükse bu kondansatörün alternatif akımdaki direnci o kadar küçüktür.Diğer bir sözle kondansatörün alternatif akımdaki direnci frekansla değişmektedir, denilir.Tabii bu arada kondansatörlerde sadece plakaların yüzeyinin büyüklüğü değil aralarındaki mesafe ve izolasyonun cinsi de rol oynamaktadır.Mesafe ne kadar yakınsa kapasite o kadar büyüktür.İzolasyon maddesinin tesiri sabit bir rakamla izah edilir “dielektrik sabitesi” bu sabitenin yüksekliği kondansatörün kapasitesinin büyüklüğüne tekabül eder.
Bir doğru akımla doldurulmuş kondansatörün içerisinde bir enerji birikintisi olacağı, bunu dol-durmak için de bir gerilim ve akım’a ihtiyaç olduğu muhakkaktır.Bu enerjinin boşaltılmasında da keza kondansatörün kapasitesi doldurulmada tatbik edilen gerilimin büyüklüğü mühimdir, zira doldurma gerilimi ne kadar büyükse akım da o kadar büyük olacaktır. Kondansatörlerin kapasitesi “farad” bunun milyonda birine “mikrofarad”, keza mikrofaradın milyonda birine de “pikofarad” denilir.
YAPILARINA GÖRE DİREKLER 3 BAŞLIK ALTINDA TOPLANABİLİR;
- Ağaç
- Demir
- Beton
AĞAÇ DİREK
Ağaç direkler olumlu özelliklerinden dolayı ileri ülkelerde bile dağıtım şebekelerinde kullanılmaktadır. Ekonomik olması, taşıma kolaylığı tesis ve montaj süresinin kısa olması sebebiyle tercih edilirler.
Tepe kuvvetlerin zayıf olması dezavantaj gibi görülürse de lente ve/veya çift ağaç direk uygulaması daha ziyade lente yapılmasının mümkün olmadığı yerlerde yapılır.
Ağaç direkler, zararlı parazit ve böceklere karşı ilaçlanarak ömürleri artırılır. Ayrıca ziftleme yapılarak nem ve rutubete karşı dayanıklı hale getirilir. Ağaç direkler çaplarına göre HAFİF, ORTA ve AĞIR olarak adlandırılırlar. 9 – 10 m’lik ağaç direkler AG Şebekede kullanılır. 11 m’lik ağaç direkler OG+AG şebekelerde kullanılır. 12 m’lik ağaç direkler ENH.’nda kullanılır.
Örneğin: 9 – H tipindeki direğin 9 metre boyunda ve hafif sınıftan bir ağaç direk olduğu anlaşılır.
DEMİR DİREKLER
Boyalı kaynaklı olarak imal edilebildikleri gibi galvanizli – galvaniz cıvatalı olarakta imal edilebilmektedirler. Demir direk imalatında çeşitli ebatlarda köşebent demirler ve profil demirler kullanılmaktadır. Profil demirler A tipi boyalı kaynaklı demir direk imalatlarında kullanılmakta olup bu tip direkler A.G. ve O.G. + A.G. Elektrik şebekelerinde kullanılır. A tipi olarak kullanılan demir direkler 8I-10I – 12I – 6,5U – 8U – 12U şeklinde adlandırılırlar. Kısa boyda kullanılan A tipi direkler için yukarıdaki adlandırmalarda ayrıca küçük (k) yer alır. Buradaki I veya U, A tipi direğin imalinde kullanılan demir profilin şeklini rakamlarda profilin yüksekliğini ifade eder.
- Köşebent demirler her tip ve boyda boyalı kaynaklı kafes direkler ile galvanizli – galvaniz cıvatalı direk imalatlarında kullanılırlar.
- Profil ve köşebentten imal edilen demir direklerin O.G + A.G Elektrik şebekelerinde kullanılması durumunda (‘) işareti kullanılır.
- Demir direkler ağaç direklere nazaran uzun ömürlü ve beton direklere göre çok daha hafiftirler. Ancak beton direklere göre bakım ve işletme masrafları çok daha yüksektir.
- A Tipi Demir Direkler: AG ve OG+AG şebekelerinde kullanılırlar.
- Kafes Tipi Demir Direkler: AG, OG+AG ve ENH’larında kullanılırlar.
BETON DİREKLER;
Çimento, su, kum, çakıl ve katkı maddesinin uygun oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen beton ile yüksek dayanımlı ön gerilme çelik teli ve savurma (santrifüj) metodunun tatbik edilmesi edilen direklere SBA Beton direk adı verilir.
Beton direklerin demir direklere göre en önemli avantajı hava şartlarından ve özellikle sanayi bölgelerindeki zararlı gaz ve buharlardan az etkilenmelidir.
Beton direkler burkulma yüküne göre iki ayrı özellikte imal edilirler. Burkulma yükü düşük olanlar AG ve OG+AG elektrik şebekelerinde, yüksek olanlar ise ENH’ üzerindeki etiket değerlerine uygun yerlerde kullanılırlar. Beton direğin baskılı etiketi üzerinde, kırmızı renkte boyanmış Ölüm tehlike işareti ile direğin tepe kuvvetini ve boyunu belirten değerler yer almaktadır. Örnek olarak etiketinde9,30 ve 600 rakamları bulunan bir direğin 9,3 metre boyunda ve 600 kg’lık tepe kuvvetine sahip olduğu anlaşılır.
Beton direkler üzerindeki etiket değerlerine göre kullanılır. AG ve OG+AG şebekelerinde kullanılan beton direkler bulunur. Beton direklerin toprak ile irtibatları topraklama prizlerden yapılır.
DİREK TEMELLERİ
- Temeller “Elektrik kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmenliği” madde 56’ya göre uygun olacak şekilde yapılır.
- Ağaç direkler için zeminden başlayarak yüksekliği 8 metreye kadar olan direklerde derinlik 130 cm, 8 metreyi geçen her bir metre için bu uzunluğa 10 cm eklenecektir.
- Demir direklerde en az yüksekliğine göre en az derinlik 150 cm olacaktır.
- Beton direklerde en az yüksekliğe, göre en az derinlik 120 cm olacaktır.
Yüklü devreleri güvenli olarak açıp kapamaya yarayan sistem elemanlarıdır.
| Ke E M |
: Kesici : Elektriki kilitleme : Mekaniki kilitleme |
| a) b) c) d) |
Yagli kesiciler. SF6 gazli kesiciler. Vakumlu. Havali kesiciler. |
YAĞLI KESİCİLERDE ARKIN SÖNDÜRÜLMESİ
Kesiciye gelen açma kumandası ile birlikte, sabit kontaktan ayrılan hareketli kontak arasında bir ark meydana gelir. Ark yolu üzerinde bulunan ark hücrelerine girer, ark’ın ısı etkisinden dolayı yağda bir miktar yanma olur. Yanmadan dolayı meydana gelen gaz, söndürme hücresi içerisinde basınç dengeleme odasına gider. Bu anda kesicinin içinde meydana gelen basınç, yağı ark yağı söndürme hücresine iter ve arkı söndürür.
SF 6 GAZININ ÖZELLİKLERİ
a) Renksiz, kokusuz ve zehirsiz bir gazdır.
b) Dielektrik dayanma özelliği çok yüksektir.
c) Yanmaz
d) SF 6 normal atmosferik koşullarda gaz halindedir. 1bar basınç altında ve 200C de havadan 5 kat daha ağırdır.
SF 6 GAZLI KESİCİLERDE ARK’IN SÖNMESİ
PUFER SİSTEMİ :
Kesiciye açma geldiğinde hareketli kontağın aşağı inmesi ile hareket eden piston sayesinde kontak altında sıkışan basınçlı SF 6 gazı arkın üzerine püskürtülmesi ile ark söner.
FULARK SİSTEMİ :
Bu sistemde kesme hücrelerinde bulunan basınçlı SF6 gazı hareketli kontağın boşalttığı alanı doldurarak arkı boğması ile söndürülür.
VAKUMLU KESİCİLERİN YAPISI
Vakum hücresi içerisinde biri sabit, diğeri dışarıdan hareket alan Karşılıklı disk şeklinde bakır krom alaşımlı iki kontak ve havası alınmış bir kap ile keramik silindirden oluşur. Basınca dayanıklı fiber porselenden imal edilirler.
VAKUMLU KESİCİLERDE ARK’IN SÖNDÜRÜLMESİ
Kesiciye açma kumandası geldiğinde, kontaklar birbirinden ayrılmaya başlar, iki kontak arasındaki akım sıfıra ulaşana kadar ark devam eder, akım sıfır noktasına gelince ark söner. Vakum hücresi içerisinde biri sabit diğeri dışarıdan hareket alan karşılıklı disk şeklinde BAKIR-KROM alaşımı iki kontak ve havası tamamen alınmış bir kap ile KERAMİK silindirden oluşur.
Bir ucu hareketli kontağın şaftına diğer ucu havası boşaltılmış kaba bağlı olan
metal körük vardır. Bu metal körük; havası alınmış hücre ile dış havanın arasındaki sızdırmazlığı sağlar.
Yüksüz devreleri güvenli olarak açıp kapamaya yarayan sistem elemanıdır.
AYRICININ PARÇALARI
- Şase
- Mesnet izolatörü
- Hareketli kontaklar
- Sabit kontaklar
- Hareketli kontak iticileri
- Mekanizma ve kilitleme talimatı
- Toprak bıçağı (Hat ayrıcılarında bulunur.)
AYRICILARIN TIPLERI ve ÇEŞİTLERİ
- Dahili Tip
- Harici Tip
Monte Edildikleri Yere (Görevlerine) Göre Çeşitleri
- Hat Ayrıcısı, Toprak Ayrıcısı
- Bara Ayrıcısı, Transfer Ayrıcısı,
- Bay – Pass ayrıcısı, Topraklama Ayrıcısı,
1. Hat Ayrıcısı
E.N.H.nın hat başında veya hat sonunda bulunan ayrıcılardır. Bağlı olduğu kesici açık iken açılıp kapatılabilir.
2.Bara Ayrıcısı
Bara kesici ile bara arasında bulunan ayrıcıdır. Alt olduğu kesici kapalı iken açılıp kapatılabilirler.
3. Bay-Pass Ayrıcısı
TEK bara sisteminde kesici ile paralel çalışan ayrıcı olup. Alt olduğu kesici kapalı iken açılıp kapatılabilir.
4.Transfer Ayrıcısı
Çift bara sisteminde ana barayla transfer barayı birleştirir. Alt olduğu kesici kapalı iken açılıp kapatılabilir.
5. Topraklama Ayrıcısı
Gerilim altında bulunmayan elektrik devrelerinin toprakla irtibatını sağlar. Bu tip ayırıcılar; hat ayrıcısı, kesici, bara ayırıcısı, transfer ayırıcısı, bay-pass ayırıcısı varsa karşı tarafın ayrıcısı ve varsa karşı tarafın ayırıcısı açılmadan kapatılamaz.
Yapılarına Göre:
- Bıçaklı Ayrıcılar
- Sigortalı Ayrıcılar
- Güç ayrıcıları
AYRICILARIN MUHTELİF ARIZALARI
- Mesnet izolatörü kırık, çatlak olabilir,
- İtici kolların kırık olması,
- Sabit ve hareketli kontakların ayarının bozulması,
- Sabit ve hareketli kontakların deforme olması,
- Mekanizma arızaları,
- Kilitleme tertibatı arızaları,
- Topraklama bıçaklarında kötü temas.
Armatürler harici ve dahili olmak üzere iki tipi vardır. Dahili tipleri bina içi aydınlatmalarda kullanılır. Harici tipleri bina dışı ve yol aydınlatmalarında kullanılır. Dış aydınlatma armatürleri ışığı alt yarı uzaya yayarlar. Buna rağmen ışık dağılım eğrisinin dar, orta dar, geniş ve orta geniş olmasına göre dört ayrı gruba ayrılabilir.
Harici Aydınlatma Armatürü
- Işık dağılım eğrisi dar olan aydınlatma armatürü:
Yol, demiryolu güzergahı gibi yerlerin aydınlatmasında kullanılır. İçi aynalı veya emayedir. Bu armatürler kullanıldığı zaman lâmba yüksekliği büyük, lâmbalar arası açıklık küçük alınır. Yatay aydınlatma güçlü, düşey aydınlatma güçsüz, aydınlığın düzgünlüğü orta ve kamaşma yoktur. - Işık dağılım eğrisi orta, dar olan aydınlatma armatürü:
Bunlar yaygın tip emaye reflektörlü aydınlatma armatürleridir. Montaj yerleri, fabrika holleri v.b. yerlerde kullanılırlar.Lâmba yüksekliği orta, lâmbalar arası açıklık büyük, yatay aydınlatma iyi, düşey aydınlatma iyi ve aydınlatmanın düzgünlüğü iyidir. - Işık dağılım eğrisi geniş olan aydınlatma armatürü:
Kuşaklı Frensel merceklerinde olduğu gibi prizmalardan meydana gelen ve ışık dağılım eğrisi geniş olan aydınlatma aygıtı ışığı yanlara doğru yayar. Yol, meydan v.b. aydınlatmalarda çok kullanılır. Lâmba yüksekliği orta, lâmbalar arası açıklık büyük alınabilir. Yatay ve düşey aydınlatma iyi, düzgünlük faktörü iyidir. Kamaşma olabilir. - Işık dağılım eğrisi orta geniş olan aydınlatma armatürü:
Bunlar opal camdan yapılmış silindirik bir kısmı içerirler. Yol, fabrika, Pazar yeri v.b. yerlerin aydınlatmasında kullanılır. Lâmba yüksekliği küçük ve lambalar arası açıklık orta alınır. Yatay ve düşey aydınlatma iyi, düzgünlük faktörü iyi ve kamaşma yoktur.
Yukarıda sayılan aydınlatma armatürü hem akkor telli lâmbalar hem de civa buharlı lâmbalar ile kullanılır. Floresan lâmbalar, daha çok ışık dağılım eğrisi dar ve orta dar olan reflektörler ile veya geniş demetli ışık etkisi yapan serbest ışınlı armatürler kullanılır.
DIN 5044’e göre yol aydınlatmasında aydınlatma aygıtlarının yerleştirilmesi
Düz yollarda yerleştirme
- Askı tipi aydınlatma armatürlerinin yol ortası boyunca b,r sıra halinde yerleştirilmesi:
Lâmba yüksekliği yol genişliğine eşit, fakat en az 6 m olmalıdır. - Askı tipi aydınlatma armatürlerinin yan yana iki sıra halinde yerleştirilmesi:
Eğer yol genişliği fazla ve lâmba yüksekliği yol genişliğine eşit alınamayacak ise bu durumda yan yana iki sıralı yerleştirme cihetine gidilir. Burada bir aygıtın yaya kaldırımından yatay doğrultudaki uzaklığı en az 2m olmalıdır. - Direk tipi aydınlatma armatürlerinin bir sıra halinde yerleştirilmesi:
- Direk tipi aydınlatma armatürlerinin yan yana iki sıra halinde yerleştirilmesi:
- Direk tipi aydınlatma armatürlerinin atlamalı olarak iki sıralı yerleştirilmesi:
Dönemeçlerde yerleştirme:
Dönemeçlerde lâmbalar arası açıklıklar düz yollardakinden daha kısa seçilir. Bir taraflı yerleştirmede armatürler dönemecin dış tarafına gelmelidir. Lâmbalar arası açıklık yolun eğrilik yarıçapına göre düz yollardaki açıklığın ¾ ilâ ½ si kadar olmalıdır.
Şekil 2 Aydınlatma armatürlerinin dönemeçlerde yerleştirilmesi
a) Bir sıralı direk tipi
b) Bir sıralı askı tipi aydınlatma armatürleri
c) İki sıralı veya askı tipi aydınlatma armatürleri
Yol ortası boyunca bir sıralı veya iki sıralı yerleştirmede de benzer düşünceler uygulanır.
Kavşaklarda yerleştirme:
Kavşaklar aydınlatmanın türü ile belirtilmelidir. Bunun için aydınlık düzeyi daha yüksek (kesişen yolların en yüksek aydınlık düzeyinin iki katı) yapılabilir; özel aydınlatma armatürü kullanılabilir.
Meydanlarda yerleştirme:
Meydanların aydınlık düzeyi en az aynı trafik yoğunluklu yolların aydınlık seviyesinde olmalıdır. Eğer meydanın yaya yolcusu çok ise aydınlık düzeyi % 50 artırılmalıdır. Meydanlarda armatürler o şekilde yerleştirilmelidir ki, yollara geçiş çabuk ve güvenli olsun.
Köprülerde yerleştirme:
Köprülerde çevre parıltısı olmadığından, kamaşma tehlikesi bakımından köprünün aydınlatılması,etrafı boş yolların aydınlatılmasına benzer. Yaya yolcusu fazla olan köprülerin yaya kaldırımlarının ayrıca aydınlatılması yararlıdır.
Tünellerde yerleştirme:
Tüneller, en az geliş gidiş yolları düzeyinde aydınlatılmalıdır. Bunlarda genellikle doğal aydınlatma yetersiz olduğundan gündüzleri de aydınlatılmaları gerekir. Kuşkusuz gündüz aydınlatmada aydınlık düzeyi gece aydınlatılması yanında çok yüksek olmalıdır. Uzun tünellerde giriş ve çıkış bölgeleri o kadar kuvvetli aydınlatılmalıdır ki yüksek seviyeli doğal aydınlatmadan düşük seviyeli yapay aydınlatmaya yavaş yavaş geçilsin. Ayrıca küçük parıltılı lambalar veya aydınlatma armatürleri eklenmesi trafik akışını kolaylaştırır.
Demiryolu geçitlerinde yerleştirme:
Bir yol boyunca uzanan demiryolu geçitleri, tehlikeli yerlerde özel olarak aydınlatılmalıdır. Bunun için aydınlık düzeyinin yükseltilmesi, özel aydınlatma armatürleri ve özel ışık renkleri seçilmesi uygundur.
Yol aydınlatmasında aydınlık seviyesi trafik yoğunluğuna uydurulmalıdır. Örneğin trafik yoğunluğunun yüksek olduğu sıralarda tam aydınlatma, zayıf olduğu sıralarda zayıf aydınlatma uygulanması uygun olur. Yol aydınlatmasında aydınlık düzeyi yol zemininde veya en çok yoldan 20 cm yukarıdaki zeminde ölçülür.
İZOLATÖRLER
- Enerji hatları veya baraları tespit edildikleri yerden izole etmek için kullanılırlar. Porselen, cam ve epoksi reçine gibi akıma karşı direnci çok büyük ve yüksek derecede sıcaklığa dayanıklı malzemelerden yapılırlar.
İzolatör Kullanım Amaçlarına Göre;
- Mesnet tipi izolatör, Zincir tipi izolatör, Bara mesnet izolatörü ve Geçit izolatörü gibi isimler alırlar. İşletme gerilimine uygun olarak kullanılmaları gerekmektedir. Örneğin VHD ? 15 olarak ifade edilen 15 kV ve altındaki işletme geriliminde kullanılan hava hattı mesnet izolatörün 34,5 kV. işletme geriliminde kullanılması mümkün değildir.
- İzolatör seçiminde hattın karakteristiği kadar hattın bulunduğu bölgenin (deniz kenarı, demir çelik ve çimento fabrikalarının vb.) kirlilik oranı da dikkate alınır. Bu tür bölgelerde gerilim seviyesi işletme geriliminden yüksek izolatörler kullanılabileceği gibi sis tipi izolatörlerde kullanılır.
İLETKEN ÇEŞİTLERİ
Bakır İletkenler (Cu) ;
|
İletken Kesiti
(mm2) |
İletkenden Geçebilecek Sürekli Akım | |
| 10 |
40 °C
|
70 °C
|
| 16 |
93
|
110
|
| 25 |
115
|
150
|
| 35 |
151
|
200
|
| 50 |
174
|
230
|
| 75 |
231
|
310
|
| 70 |
282
|
360
|
| 95 |
357
|
420
|
| 120 |
411
|
480
|
| 150 |
477
|
610
|
| 185 |
544
|
670
|
| 240 |
630
|
780
|
Alüminyum İletkenler (Al) ;
|
Standart Anma Adı
|
Toplam Kesit
(mm2) |
Akım Taşıma
Kapasitesi (A) |
||
|
1
|
2
|
3
|
||
| Rose |
21,14
|
110
|
140
|
150
|
| Lily |
26,66
|
125
|
160
|
170
|
| Pansy |
42,37
|
165
|
200
|
230
|
| Popy |
53,49
|
193
|
230
|
270
|
| Aster |
67,45
|
225
|
260
|
300
|
| Phlox |
84,99
|
262
|
300
|
340
|
| Oxlip |
107,3
|
305
|
370
|
400
|
Çelik alüminyum İletkenler (St-Al) ;
| Standart Anma Adi | Toplam Kesit (mm2) |
Akım Taşıma
Kapasitesi (A) |
||
|
1
|
2
|
3
|
||
| Swallow (3 AWG) |
31,14
|
120
|
160
|
180
|
| Raven (1/0) |
62,44
|
195
|
230
|
280
|
| Pigeon (3/0) |
99,3
|
275
|
300
|
360
|
| Hawk (477 MCM) |
156,86
|
345
|
460
|
510
|
| Cardinal (954 MCM) |
280,84
|
540
|
670
|
740
|
Alpek Kablolar ;
|
ALPEK
(İletkenlerin adedi ve kesiti) |
Yalıtılmış İletkenler
|
|||
|
Dağıtım Hattı
|
S. Aydınlatma
|
|||
|
Ad. X Kesit
mm2 |
Örgülü tel. ad.
|
Ad. X Kesit
mm2 |
Örgülü tel. ad.
|
|
|
1×16+25 |
1×16
1×25 1×35 |
1
7 7 |
—
— — |
—
— — |
|
3×16+25
3×25+35 3×35+50 3×50+70 3×70+95 |
3×16
3×25 3×35 3×50 3×70 |
1
7 7 7 7 |
— |
—
— — — — |
|
1×16+25
1×16+1×16+25 3×16+1×16+25 3×25+1×16+35 3×35+1×16+50 3×50+1×16+70 3×70+1×16+95 |
—
1×16 3×16 3×25 3×35 3×50 3×70 |
—
1 1 7 7 7 7 |
1×16
1×16 1×16 1×16 1×16 1×16 1×16 |
1
1 1 1 1 1 1 |
ARIZALAR
Arıza; bir tesis veya hattın bir takım nedenlerden dolayı devre dışı kalması yada kesintili çalışma olarak tanımlayabiliriz. O halde her arızanın belli bir veya birkaç sebebi olmalıdır. Arıza sebepleri araştırılmadan sadece arızalı kısımlarının tamir edilmesiyle sonuçlar alındığı gözlense bile, yeterli şartlar oluştuğunda arıza yine ortaya çıkacaktır. Önemli olan, arızayı oluşturan sebepleri ortadan kaldırmak suretiyle tekrarlarını önlemektir.
Arızaların, bilinçli ve yeterli tedbirler alınarak ortadan kaldırılması gerekir. Bilinçsiz, rasgele metotlar kullanarak ve sebepleri araştırılmadan yapılan onarımlar işletme maliyetini ve can kaybını artırmaktan başka işe yaramaz.
Arızalar genelde aşağıdaki nedenlerden dolayı meydana gelir.
- Proje hataları,
- Tesis hataları,
- İşletme hataları,
- Dış tesisler,
- İmalat hataları,
- Malzeme ve teçhizatın ekonomik ömrü.
PROJE HATALARI
Projelendirme sırasında iyi etüt yapılmamış olması, projelerin uygulama sahası ile uyum gösterilmesi ile diğer dikkatsizlik ve kişi hataları arızalara neden olabilir.
TESİS HATALARI
Tesisin projesine uygun yapılmaması, zorunlu hallerde proje tadilatı yapılması tesis sırasında yapılan değişikliklerin projeyi yapanlarla görüşülmemesi, malzemenin özelliklerine uygun tesis ve montajının yapılmaması, tesis sırasında atmosferik tesirler ile diğer dış tesirlerin göz önüne alınmaması, işçilik ve diğer itina gerektiren hususlara dikkat edilmesinden doğan hatalar arızalara neden olabilir.
İŞLETME HATALARI
Tesisin bitimi ile geçici kabulün yapılmasına kadar olan gözlem ve incelemelerin yeterli ölçüde yapılmaması, tesisin nominal kapasitesinin üstünde çalıştırılması, işletmenin bilinçsiz ve tecrübesiz elemanlarla yapılması, gerekli günlük, haftalık aylık ve yıllık test ve periyodik bakımların yapılmamasından dolayı arızalar ortaya çıkabilir.
DIŞ TESİRLER
Yapılan tesisin işletilmesi sırasında maruz kalacağı dış tesirlere (Rüzgar, kar, sıcaklık, yıldırım, tuzlu, buzlu, asitik, vb.) karşı korunmaması yada korumanın yetersiz oluşu, tahminlerin üstünde dış tesirlerin meydana gelmesinden dolayı arızalar oluşabilir.
İMALAT HATALARI
Proje, tesis ve işletme ne kadar ideal olursa olsun malzemenin kalitesiz ve standartlara uygun olamaması bir çok arıza ve inkıtalara neden olur. Malzeme seçim ve alımında Türk ve Uluslararası Standartlara uygunluğuna dikkat edilmelidir. Ucuz olsun diye kalitesiz malzeme ve teçhizatın kullanılması çok sık arızalara neden olacağından maliyeti diğerlerine göre ucuz değil, daha pahalı olacaktır.
MALZEME VE TEÇHİZATIN EKONOMİK ÖMRÜ
Malzeme ve teçhizatlar standartlara uygun imal edilse bile normal işletme şartlarında dahi, belli bir süre sonra malzeme yorulması ve eksilmesinden dolayı arızalara neden olabilir.
Yukarıda anlatılan tüm nedenlerin sürekli göz önüne alınarak iş palanlarının buna göre yapılması sonucu sistemin güvenirliliği %99,9?a kadar yükseltilerek büyük ekonomiler sağlanabilir. Aksi taktirde sürekli can, mal ve iş kaybı meydana gelir ve bunun sonucu olarakta sürekli koşturan, arızadan başını kaşıyacak vakti bulamayan bir işletme elemanı ortaya çıkar. Buda eleman yetersizliği, şikayetlerinin artmasına ve işin götürülemez boyutlara ulaştığı imajının uyanmasına neden olacağından gerçek problemlerin görülmesini engeller ve çözümün daha fazla elman alınmasıyla sağlanacağı sanılır.
MANEVRALAR
ENERJİ KESİLMESİNDE VE VERİLMESİNDE MANEVRA SIRASI
Hatçılık iş kolunda enerjili bir hattın güvenli ve doğru bir şekilde enerjisiz duruma getirilmesi önemli bir konudur. Bu işler trafo ve scada merkezlerinde tablocular, Arıza ve İşletme şefliklerinde ise bu işle ilgili ekip şefi yada mesul teknisyenler tarafından yapılır. Ancak manevralar konusu bütün hatçı teknisyenler tarafından bilinmesinde fayda vardır. Bu konudaki bilgi eksikliği yüzünden bu güne kadar bir çok iş kazası meydana gelmiştir.
Manevralar karışık ve zor bir konu olmamasına rağmen azami dikkat ve özen gösterir. Her şeyden önce kararlı, bilinçli ve soğukkanlı olmak gerekir.
Manevra yaparken aşağıdaki sıra takip edilmelidir;
- Önce hangi hattan manevra yapılacağı tespit edilir ve bu hattın üzerinde bulunan önemli müşterilere haber verilir.
- Fider kesicisi açılır ve kontrol edilir.
- Fiderin bara ve çıkış ayrıcıları açılır kontrol edilir.
- Fiderin toprak ayrıcısı kapatılır.
- Bu kesici üzerine uyarı levhaları asılarak başkasının kapatılması önlenir.
- Daha sonra ekibin çalışması için haber verilir.
Fidere tekrar enerji verilmesinde en sağlıklı yol ekip elemanlarından birinin gelip çalışmanın bittiğini haber vermesidir. Telsiz veya telefon haberleşmelerinde çoğu zaman kazalar meydana geldiği görülmüştür. Bu yüzden enerji verilmesinde ve kesilmesinde belli kişileri görevlendirmek daha yerinde olur.
Manevra yaparken aşağıdaki sıra takip edilmelidir;
- Önce hangi hattan manevra yapılacağı tespit edilir ve bu hattın üzerinde bulunan önemli müşterilere haber verilir.
- Fider kesicisi açılır ve kontrol edilir.
- Fiderin bara ve çıkış ayrıcıları açılır kontrol edilir.
- Fiderin toprak ayrıcısı kapatılır.
- Bu kesici üzerine uyarı levhaları asılarak başkasının kapatılması önlenir.
- Daha sonra ekibin çalışması için haber verilir.
Fidere tekrar enerji verilmesinde en sağlıklı yol ekip elemanlarından birinin gelip çalışmanın bittiğini haber vermesidir. Telsiz veya telefon haberleşmelerinde çoğu zaman kazalar meydana geldiği görülmüştür. Bu yüzden enerji verilmesinde ve kesilmesinde belli kişileri görevlendirmek daha yerinde olur.
BARA SİSTEMLERİ
Aynı cins gerilimlerin toplanıp dağıtıldığı ünitelere bara denir. Bara üzerindeki enerji çıkışlar (Fiderler) sayesinde müşterilere dağıtılır. Baralar yapılarına göre sınıflandırılır .Tek bara sistemi,Transfer bara sistemi,Çift bara sistemi, Kare bara sistemi,Üç bara sistemi. Dağıtım kesiminde en çok kullanılan tek ve transfer bara sistemi incelenecektir.
TEK BARA SİSTEMİ
Bu bara sistemi tek bir baradan ibaret olup ayrıcı ve kesici az kullanıldığından ekonomiktir. Fakat fider kesicilerinde bakım yaparken enerji kesilmesi söz konusudur. Bunu önlemek için bakım sırasında kesici yerine geçen by-pass ayrıcısı konur. Fakat by-pass ayrıcı ile besleme sırasında devre korumasız kalır. Bu sistemle ilgili bir şekil aşağıda verilmiştir.
Rölenin Tanımı: Arızalı bölgeyi en kısa zamanda servis dışı ederek, arızanın en az seviyede kalmasını ve önceki devrenin (kaynağın) bu arızadan etkilenmesini önlemek.
PRİMER RÖLELEİRN ÇALIŞMA PRESİBİ
- Primer röleler elektro manyetik çekme ve itme prensibine göre çalışır. Bir bobin, ters kuvvet yayı ve itme veya çekme işlemini yapan hareketli koldan meydana gelir. Bobinden geçen akımın meydana getirdiği manyetik alanın çekme kuvvetiyle oluşan hareket ile çalışır.
PİRİMER RÖLENİN MUHTEMEL ARIZALARI
- İtici çubuk ayarının bozulması.
- Hareketli mekanik aksamda oksitlenme.
- Akımın
SEKONDER KORUMANIN AMACI
Akım trafosunun sekonderine bağlanarak çalışması sağlanır. Bu sayede röle OG den yalıtılmış ve primer devre akımı belli oranlarda (Akım trafosu dönüştürme oranı) düşürüldüğü için rölenin akımı da düşer, buna bağlı olarak röle daha küçük yapılır ve çalışma daha hassas olur.
SEKONDER RÖLELERİN MUHTEMEL ARIZALARI
- AC bağlantı devresinde bağlantı kablolarından birisinin çıkması ve kopması.
- DC bağlantı devresinde kablonun kopması veya çıkması sonucu ait olduğu devrenin çalışması. (Lambanın yanmaması, kornanın çalmaması, kesicinin açılmaması, sinyalizasyonun hiç çalışmaması gibi).
- DC Bağlantı devresinde kısa devre olması (Sigorta atar).
- Aşırı akım veya toprak rölelerinden birinin arızalanması.
TEKRAR KAPAMA RÖLESİNİN İŞLEVİ
Aşırı akım veya toprak rölesi çalışıp fider kesicisine açma verdiği anda, tekrar kapama rölesine de sinyal gönderir. Bu sinyali, tekrar kapama rölesi değerlendirir; fider kesicisine ayarlanan zaman sonunda tekrar kapama verir. Ayarlanan tekrarlama sayısına göre, kesici arızadan sonra en fazla 2 defa kesiciye kapama kumandası gönderir.
1. GENEL
1.1. Konu ve Kapsam
OG/AG Dağıtım Transformatörlerinden A.G dağıtım şebekelerini beslemek için kullanılacak metal mahfazalı AG Dağıtım Panolarının tasarımı, imali ve deneylerini kapsar.
1.2. Standartlar
Bu kapsamdaki A.G. Dağıtım Panoları ve panoda kullanılacak elektrik cihazı ve malzemeleri, aşağıdaki Türk Standartları (TS) ve Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) Standartlarının yürürlükteki en son baskılarına uygun olarak tasarımlanacak, imal edilecek ve deneyden geçirilecektir.
| STANDART NO (TS) |
STANDART NO (IEC, EN) |
STANDART ADI |
| TS 3367 | IEC 60439-1 | A.G. Anahtarlama ve Kontrol Düzenleri |
| TS EN 60947-1 | IEC 60947-1 | Havada açılan alçak gerilim anahtarları (şalterleri), ayırıcıları, ayırıcılı anahtarlar ve anahtarı – eriyen telli sigorta birleşik üniteleri – Genel Kurallar ve Deney Metotları. |
| TS EN 60947-2 | IEC 60947-2 | Alçak gerilim anahtarlama düzenive kontrol düzeniBölüm:2 Devre Kesicileri |
| TS 5955 | IEC 60947-3 | Havada açılan alçak gerilim anahtarları (şalterleri), ayırıcıları, ayırıcılı anahtarlar ve anahtarı – eriyen telli sigorta birleşik üniteleri. |
| TS 86EN 60269-1 | IEC 60269-1 | Sigortalar-Alçak Gerilimli- Bölüm:1 Genel Kurallar |
| TS EN 60269-2 | IEC 60269-2 | Endüstride Kullanılan Eriyen Telli Alçak Gerilim Sigortaları (Bıçaklı sigortalar) |
| TS EN 60269-3 | IEC 60269-3 | Eğitimsiz kişiler tarafından kullanılan sigortalar için ilave kurallar (Ev ve benzeri yerlerdeki uygulamalar için sigortalar- D Tipi Sigortalar) |
| STANDART NO (TS) |
STANDART NO (IEC, EN) |
STANDART ADI |
| TS 5018 | EN 60898 | Anahtarlı Otomatik Sigortalar |
| TS EN 61036 | Sayaçlar – Alternatif akım statik vatsaat metreler – Aktif enerji için | |
| TS 5590EN 60051-2 | Elektriksel Ölçü Aletleri ve aksesuarları – Doğrudan harekete geçen analog göstergeli Bölüm:2 Ampermetreler ve Voltmetreler | |
| TS 3033 | IEC 60529 | Mahfazaların Koruma Derecelerinin Sınıflandırılması |
| TS4313 | ASTMD 3359 | Bantla Metalik Yüzeylere Yapışma Derecesinin Tayini |
Eşdeğer başka standartlar kabul edilebilir. Bu durumda, teklif sahipleri anılan standardın İngilizce ya da Türkçe kopyasını teklifleriyle birlikte verecektir.
1.3. Yönetmelikler
Panolarının tasarımı ve imalinde;
. “Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği”,
. “Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği”,
. “Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği”nin
yürürlükteki en son baskılarının ilgili hükümlerine uyulacaktır.
1.4. Çalışma Koşulları
Malzeme Listesinde aksi belirtilmedikçe, sipariş konusu Panolar aşağıda belirtilen çalışma koşullarında kullanılmaya uygun olacaktır. Tablo -1-
| KULLANMA YERİ | BİNA İÇİ (Dahili) | BİNA DIŞI (Harici) |
| Yükselti | Aksi belirtilmedikçe 2000 metre | |
| Ortam sıcaklığı (°C) |
.
|
.
|
| · En çok |
40°C
|
40°C
|
| · 24 saat içinde ortalama |
35°C
|
35°C
|
| · En az |
-5°C
|
-40°C
|
| Kirlilik Derecesi |
2
|
3
|
| En yüksek güneş ışınımı |
–
|
500 W/m²
|
| Bağıl nem |
+ 40°C’da %50
|
+ 25°C’da %100
|
|
+ 20°C’da %90
|
–
|
|
| Buzlanma |
–
|
Sınıf 10, 10 mm
|
| Yer sarsıntısı | ||
| · Yatay ivme |
0,5 g
|
0,5 g
|
| · Düşey ivme |
0,4 g
|
0,4 g
|
2. ELEKTRİKSEL ÖZELLİKLER
Malzeme Listesinde aksi belirtilmedikçe, Panolar aşağıda belirtilen elektriksel özelliklere uygun olacaktır.
2.1. Anma Değerleri Tablo -2-
| Anma frekansı |
50 Hz
|
| Ana bara anma akımı | Bağlanacağı trafonun gücüne göre. |
| Anma çalışma gerilimi | 231/400 V3 (üç) faz, 4 (dört) telli sistem |
| Sistem topraklaması | Doğrudan topraklı |
| Anma yalıtım gerilimi | 690 V-etken |
| Anma Darbe Dayanım Gerilimi, kV (Uimp) | 12 |
| Şebeke Frekanslı Deney Gerilimi, kV (50 Hz, 1 dak.) | – |
| · Faz toprak arası | 10 |
| · Fazlar arası | 2,5 |
– Anma akımları; Tablo -3a-
| Transformatörün gücü(kVA) | 50 | 100 | 160 | 250 | 400 | 630 | 800 | 1000 | 1250 |
| Ana bara anma akımı (Amper) | 80 | 160 | 250 | 400 | 630 | 1000 | 1250 | 1600 | 2000 |
| Giriş Ünitesi anma akımı(Amper) | 80 | 160 | 250 | 400 | 630 | 1000 | 1250 | 1600 | 2000 |
– Pano girişinde beklenen (prospective) en yüksek kısa devre akımları; Tablo -3b-
| Transformatörün gücü(kVA) | 50 | 100 | 160 | 250 | 400 | 630 | 800 | 1000 | 1250 |
| Etken değer (kA) | 2 | 4 | 6 | 9 | 15 | 23 | 19 | 24 | 30 |
| Tepe değeri (kA) | 5 | 10 | 15 | 22 | 37.5 | 57 | 48 | 60 | 75 |
| Cos j | 0.7 | 0.7 | 0.5 | 0.5 | 0.3 | 0.25 | 0.25 | 0.25 | 0.25 |
2.2. Elektriksel Düzenleme ve Donanımı
Panolar, aksi belirtilmedikçe, EK: 1’de yer alan tek hat şemalarına uygun olarak donatılacak ve aşağıda belirtilen ana ve yardımcı devreler tesis edilecektir. Bunlar;
– Bir adet Ana Giriş,
– Tek hat şemasında belirtilen sayıda üç fazlı besleme çıkışları,
– Bir adet üç fazlı Sokak Aydınlatma Çıkışı,
– Bir adet tek fazlı iç ihtiyaç çıkışı,
– Ölçü devreleri
2.3 Tipler
Aksi belirtilmedikçe güçlerine göre pano tipleri aşağıdaki gibi olacaktır.
|
–
|
DAHİLİ TİP
(Kaide tip) |
HARİCİ TİP
|
|
|
Direk tipi
|
Kaide tipi
|
||
|
PANO GÜÇLERİ(kVA)
|
250
|
50
|
50
|
|
400
|
100
|
100
|
|
|
630
|
160
|
160
|
|
|
800
|
–
|
250
|
|
|
1000
|
–
|
400
|
|
|
1250
|
–
|
–
|
|
DİREK TİPİ: Trafo direğine tesis edilmiş profilden yapılmış bir mesnede montaj edilen Pano.
KAİDE TİP: Harici tiplerde betondan ya da profilden yapılmış bir kaide üzerine, dahili tiplerde ise kablo kanalı üzerine montaj edilen Pano.
3. TASARIM VE YAPISAL ÖZELLİKLER
3.1. Genel
i) Tasarım ve imalat, ilgili standartlara uygun olarak, en yeni teknik uygulamalar ve en iyi işçilikle yapılacak ve güvenlik faktörleri en geniş şekilde dikkate alınacaktır.
ii) Panolarının yapımında kullanılan bütün malzemeler, kullanım yerine ve amacına uygun, normal çalışmada karşılaşılabilecek her türlü mekanik, termik, elektrik zorlamalara ve nem etkilerine dayanıklı bir yapıda olacak ve hiçbir arıza ve kusuru bulunmayacaktır.
iii) Panolarda kullanılan cihazlar, şartnamede belirtilen özelliklerde ve ilgili standartlara ve/veya teknik şartnamelere uygun olacaktır
iv) Pano içindeki cihazlar; tamir, bakım, ayar ve kullanım kolaylığı göz önüne alınarak montaj plakası veya rafına yerleştirilecektir.
v) Dış bağlantı terminallerine kolayca erişilebilecek, kablo bağlantıları kolay ve güvenle yapılabilecektir.
vi) Panolar profilden yapılmış taşıyıcı bir karkas üzerine tesis edilecektir.
vii) Direk Tipi panolar hariç olmak üzere diğer panoların altı, kablo giriş ve çıkışları için açık olacaktır.
viii) Panoların arkası kapalı olacaktır.
ix) Panoların imalatında kullanılacak tüm cıvatalar en az 8×8 kalitesinde olacaktır.
3.2. Koruma Derecesi
Gerilimli bölümlere erişilmesine, katı cisimlerin girmesine ve su sızmasına karşı pano mahfazası IEC 60529’a göre en az aşağıdaki koruma derecelerini sağlayacaktır.
– Bina içi (dahili) : IP 2X
– Bina dışı (harici) : IP 54
NOT: Koruma dereceleri tabanı açık panolarda taban hariç diğer bölümler içindir.
3.3. Sıcaklık Artışı (Isınma)
Panoların tasarımı, iletken kesitleri ile cihaz karakteristiklerinin seçiminde; çevre sıcaklıkları ve güneş ışınımı gibi dış etkenlerle, pano içindeki cihazlar, baralar, kablolar ve akım taşıyan diğer parçalarda, güç kayıpları nedeniyle oluşacak sıcaklık artışları dikkate alınacaktır.
Sıcaklık artış sınırlarının denetlenmesi deneyinde pano içerisinde ölçülen sıcaklık artışı değerleri, IEC 60439-1, Tablo III’de verilen değerleri aşmayacaktır.
3.4. Kısa Devre Dayanımı
Panoların tasarımı ve cihazların seçiminde Tablo:3’de belirtilen kısa devre akımları dikkate alınacak ve panolar anma kısa devre akımlarında oluşacak termik ve dinamik zorlamalara dayanacaktır.
3.5. İç Ark Dayanımı
Pano içinde ark oluşumunu önleyici ve süresini kısaltıcı önlemler alınacaktır. Küçük bir olasılıkla dahi olsa, oluşabilecek bir iç ark durumunda insanların korunması için, mümkün olan en yüksek koruma sağlanacaktır.
3.6. Elektrik Çarpmasına Karşı Koruma
Normal çalışma koşularında gerilimli çıplak iletkenlere yanlışlıkla doğrudan dokunmayı, normalde gerilim altında olmayan fakat bir arıza durumunda gerilim altında kalabilen çıplak metal bölümlere dokunmada canlıların zarar görmelerini önlemek için standartlarda belirtilen koruyucu önlemler alınacaktır.
Elektrik çarpmasına karşı alınacak koruma önlemleri en az aşağıdakileri kapsayacaktır.
3.6.1. Normal İşletmede Elektrik Çarpmasına Karşı Koruma
Panolarda, kumandanın yapılacağı ön yüzde, normal işletmede gerilimli çıplak iletkenlere yanlışlıkla dokunmayı önlemek için bütün güvenlik önlemleri alınacaktır. Bu amaçla engel/mania görevini görecek ön örtüler/kapaklar kullanılacaktır.
Görevli personel tarafından gerilimli durumda (pano enerji altında) iken ön yüzden;
– Anahtarlama cihazlarının açma ve kapama işlemleri,
– Sigorta değiştirme elemanlarının (buşon) değiştirilmesi,
– Salıcıların ayarı,
– Gösterge ve aydınlatma lambalarının değiştirilmesi,
– Göstergeli aletlerin okunması,
tehlike riski olmadan yapılabilecektir.
3.6.2. Arıza Durumunda Elektrik Çarpmasına Karşı Koruma
Pano içinde veya dış devrelerde meydana gelecek arızalarda, panonun ve cihazların gerilim altında kalabilecek bütün çıplak metal bölümlerine, dokunmada elektrik çarpmasına karşı Koruma Topraklaması sağlanacaktır.
i) Koruma Topraklaması; panonun metal bölümlerinin ve panoda kullanılan cihazların gerilim altında kalabilecek bütün çıplak metal bölümlerinin gerekli yerlerde koruma iletkeni (PE) kullanılarak pano içinde tesis edilecek topraklama barasına elektriksel sürekliliği ile sağlanacaktır.
ii) Panonun metal bölümlerinin (kapı, kapak, örtü, v.b diğer metal bölümler) elektriksel sürekliliği, söz konusu metal bölümlere elektrik deşarjı yöntemi ile çakılmış en az M6 ölçüsünde paslanmaz cıvatalar ile her iki ucuna pabuç takılmış uygun kesitte sarı-yeşil bükülgen kablolar ile yapılacaktır. Bu irtibat sırasında kablo pabucu çakma cıvatalara iki somun ve pul arasına yerleştirilecektir.
NOT: Çakma cıvata yerine normal cıvata kaynak edilmesi ile paslanmaz dışında bir malzemeden yapılmış cıvata ve somunlar (kaplama yapılmış olsa dahi) kabul edilmeyecektir.
iii) Koruma devresinin elektriksel kesiksizliği doğrudan veya koruyucu iletken yardımıyla yapılan etkin bağlantılarla sağlanacak ve bazı cihazlar mahfazadan çıkarıldığında geri kalan kısım için koruyucu devrenin sürekliliği kaybolmayacaktır.
iv) Varsa metalden yapılmış kumanda kolları ve cihazların metal bölümleri güvenli ve sürekli olarak koruma devresine bağlı kalacaktır.
v) Mahfazanın metal bölümlerini mekanik olarak birleştirmede kullanılan yöntemler sürekli ve iyi bir iletkenlik sağlayacak ve akacak toprak arıza akımına dayanacak kapasitede olacaktır. İzli rondela kullanılarak koruma devresinin elektriksel sürekliliği sağlanacaktır.
Pano içindeki taşıyıcı profiller, montaj plakaları gibi tüm iç montaj konstrüksiyon elemanları galvanizli saçtan imal edilecek ve boyanmayacaktır.
vi) Panonun alt bölümünde gerek koruma iletkenleri gerekse zırhlı veya siperli kabloların topraklanmasını sağlamak için en az 20×3 mm² kesitte elektrolitik bakırdan yapılmış en az 3 mikron kalınlığında kalay ile kaplanmış bir Topraklama Barası bulunacaktır. Topraklama Barası ile Topraklama Terminalinin elektriksel sürekliliği en iyi şekilde sağlanmış olacaktır.
vii) Koruyucu devrede kullanılacak iletken kesitleri IEC 60439-1, Madde 7.4.3.1.7’de belirtildiği şekilde hesaplanacak ve koruyucu devrenin bütün bölümleri, panoda meydana gelecek arızada oluşabilecek en yüksek termik ve dinamik zorlamaya dayanacaktır.
3.7. Açıklıklar, Atlama Aralığı ve Tırmanma Mesafeleri
i) Panodaki cihazlar arasında, cihazların kendi standartlarında belirtilen açıklıklar bulunacak ve bu açıklıklar normal çalışma koşullarında değişmeyecektir. Cihazlar, ilgili çalışma koşulları dikkate alınarak, standartlarda belirtilen atlama aralığı ve tırmanma mesafesi koşullarını sağlayacak şekilde monte edilecektir.
ii) Baralar, cihazlar arası bağlantılar ve kablo pabuçları gibi gerilimli çıplak iletkenler ve
terminaller için yaklaşım aralıkları ve tırmanma mesafeleri, en azından bunların bağlandıkları cihazlar için belirtilen değerleri sağlayacaktır. Kısa devrelerde baralar ve çıplak bağlantılar arasındaki açıklıklar kalıcı olarak azalmayacaktır.
3.8. Mahfaza ve Bölümleri
i) Mahfaza aşağıdaki özelliklerde olacaktır.
– Mahfazanın tipi : Metal
– Dış tasarım : Dolap tipi
– Montaj şekli : Kaide tipi, Direk Tipi
– Koruma derecesi : Madde 3.2.’de belirtildiği gibi
ii) Panoların temel yapısı (iskeleti); en az 2 mm. galvanizli sacdan imal edilen dikey ve yatay profillerin bağlantı elemanları ile bir araya getirilmesi ile oluşacaktır. Kapı ve kapaklar en az 2 mm. galvanizli sacdan imal edilecek ve pano iskeletine cıvata, somun gibi bağlantı elemanları kullanılarak montaj edilecektir. Kapı ve kapakların taşıyıcı işlevi olmayacaktır. Kaynak kullanılarak yapılacak birleştirmeler kabul edilmeyecektir.
Galvanizli plaka sacdan yapılmış bükümlü profillerden oluşturulacak pano gövdesi de kabul edilecektir.
3.8.1. Çatı
i) Harici tiplerde çatı, yağmur sularının kolayca akması için en az 50 en çok 150 eğimli olacaktır. Çatının dört tarafında gövdeden dışarı taşacak şekilde saçak oluşturulacaktır. Bu saçak, suyun süzülerek içeri girmesini engelleyecek şekilde ters açıya sahip olacaktır.
Kapı açıldığında conta üzerinde birikmesi muhtemel suyun içeri boşalmasını engellemek için ters açıya sahip ayrıca bir eşik daha bulunacaktır. Kapının contası bu eşik üzerine basacaktır.
ii) Dahili tiplerde çatı kapak şeklinde düz olacaktır.
iii) Panoların kolayca kaldırılabilmesi için çatının üst kısmında uygun sayıda taşıma halkası/köşebenti bulunacaktır.
3.8.2. Kapılar
i) Kapı sadece “harici” tip panolarda bulunacaktır.
ii) Kapılar panonun genişliğine bağlı olarak bir veya iki kanatlı, menteşeli ve kilitlenebilir tipte olacaktır. Menteşeler dışarıdan ulaşılamayacak şekilde gizli olacaktır. Pano yüksekliği ne olursa olsun kapı başına en az 3 (üç) adet menteşe kullanılacaktır. Menteşeler, kapı açık veya kapalı konumda iken aşağıdan kaldırıldığında serbest kalmayacak şekilde olacaktır.
iii) Kapılar, burulma, eğilme ve kasılmaya karşı dayanıklı sağlam bir yapıda olacak ve kasa üzerinde sızdırmazlık sağlayacak şekilde eşiklere dayanacaktır. Kapı kenarları su ve toz girmesine karşı, ısı ve dış etkenlere dayanıklı tek parça ve ek noktası bulunmayan poliüretan dökme veya hava yastıklı lastik contalarla donatılacak ve pano üzerinde bütün temas yüzeylerine dayanacak şekilde kapanacaktır.
Contanın işlevini sağlıklı bir şekilde gerçekleştirebilmesi ve kapak yüzeyinin düzlemsel davranmasını sağlamak amacıyla kapı içlerine kuvvetlendirici profiller sabitlenecektir.
iii) Kapılar çalışmayı önlemeyecek şekilde, en az 120° açılacak ve harici tiplerde açık durumda kalmasını sağlayan, rüzgar basıncına dayanıklı bir durdurma düzeniyle donatılacaktır.
iv) Kapıların alt kenarları en az 5 cm yüksekte olacaktır.
v) Kapı kolları ve kilitleme düzeni, yağmur ve kar sularının kilide ulaşmasını önleyecek biçimde olacaktır. Ayrıca gerektiğinde asma kilit takmaya uygun bir düzen bulunacaktır.
vi) Çift kanatlı kapılarda kanatlardan biri diğerinin üzerine binecektir. Altta kalan kanat diğeri kapanmadan önce içten üst ve alt noktadan sürgülenerek sabitlenecektir. Üstteki kanat kapandığında contası alt kapağın oluşturduğu eşik üzerine basacak ve üç noktadan (üst/orta/alt) kilitleme sağlayacaktır.
3.8.3. Ön Örtüler/Kapaklar
i) Ön yüzde enerjili bölümlere doğrudan teması engelleyecek Ön Örtü/Kapak bulunacaktır. Harici tiplerde Ön Örtü/Kapak, kapı arkasında yer alacaktır. Ön Örtü/Kapak, enerjili bölümlere doğrudan teması engelleyeceği gibi anahtarlama düzenlerinde oluşan arklara karşı da koruma sağlayacaktır.
ii) Ön Örtü/Kapak üzerine ana anahtarlama elemanları (AG Kesici, Sigortalı Yük Ayırıcısı ile besleme çıkışlarında kullanılacak Anahtarlı Otomatik Sigortalar) hariç diğer anahtarlama elemanları ve ölçü aletleri montaj edilebilecektir.
iii) Ön örtüler/kapaklar menteşeli/cıvata bağlantılı olacak ve açıldığında pano içinde yer alan cihazların montajı ve demontajı rahatlıkla yapılabilecektir.
3.8.4. Havalandırma
i) Sıcaklık artışı ve terlemeyi önlemek için pano içinde yeterli havalandırma sağlanacaktır. Bunun için panonun alt kısımlarında hava girişini, üst kısımlarında ise hava çıkışını sağlayacak şekilde Madde 3.2.’de belirtilen koruma derecesini sağlayan havalandırma yarıkları/delikleri bulunacaktır.
ii) Harici tip Panolarda; havalandırma için kullanılacak havalandırma yarıkları/deliklerinden toz girişini önlemek için içerden takılıp çıkarılabilen filtreler bulunacaktır. Bu filitreler temizlik amacıyla kolayca takılıp çıkarılabilmesi için kasetler içerisine yerleştirilecektir.
3.8.5. Kablo Giriş ve Çıkışları
i) Aksi belirtilmedikçe panolarda kablo giriş ve çıkışları aşağıdaki tabloda belirtildiği gibi olacaktır.
|
ANA GİRİŞ
|
ÇIKIŞLAR
|
||
|
HARİCİ TİP
|
Kaide tipi
|
Tabandan
|
Tabandan
|
|
Direk Tipi
|
Üst yan
|
Üst yan veya alt yan
|
|
|
DAHİLİ TİP
|
Kaide tipi
|
Tavandan (Not:1, Not:4)
|
Tabandan
|
NOTLAR
1. Dahili tip panolarda panoya giriş, pano üstünde açılacak pencereden 150 mm yüksekliğe kadar uzanan ana baralara kablo/bara irtibatı ile yapılacaktır. Pano üstünde açılacak pencere yalıtkan malzemeden yapılmış kapak ile kapatılacaktır.
2. “Taban”dan kablo giriş ve çıkışı yapılan panoların tabanı açık olacak ve kablo giriş-çıkışları için rakor tesis edilmeyecektir.
3. Direk tipi panolarda kablo giriş ve çıkışları için açılan deliklere su geçirmez özellikte alüminyum rakorlar takılacaktır.
4. Malzeme Listesinde belirtilmesi halinde Ana Giriş, tabandan olabilecektir.
ii) Dış bağlantılar için kullanılan bara ve kabloların, normal işletme ve kısa devre koşullarında bağlantı terminallerine zarar vermesini önlemek için pano içinde gerekli mesnetleme düzenekleri sağlanacaktır.
3.8.6. Panoların Zemine Bağlanması
3.8.6.1 Harici Tip Panolar;
– Kaide Tipi panolar ALICI tarafından yerinde yapılacak beton yada profilden bir kaide üzerine yerleştirilecektir. Bu amaçla panolara ait bazalarda, Panoların kaideye irtibatında kullanılmak üzere M12 civatalar ile yapılacak bağlantıya uygun kuvvetlendirilmiş 4 adet delik yer alacaktır.
– Direk Tipi panolar ALICI tarafından Trafo Direğinde profilden yapılacak bir kaide üzerine yerleştirilecektir. Bu amaçla panolara ait bazalarda, Panoların kaideye irtibatında kullanılmak üzere M12 civatalar ile yapılacak bağlantıya uygun kuvvetlendirilmiş 4 adet delik yer alacaktır.
3.8.6.2 Dahili Tip Panolar;
Dahili tip panolar, aksi belirtilmedikçe, kablo kanalı üzerine yerleştirilecektir. Bu amaçla panolara ait bazalarda, Panoların kaideye irtibatında kullanılmak üzere M 12 civatalar ile yapılacak bağlantıya uygun kuvvetlendirilmiş 4 adet delik yer alacaktır.
3.9. Panonun Düzenlenmesi
i) Panolar önden işletilmeye uygun olarak düzenlenecektir.
ii) Harici tip panolarda mahfazanın ön yüzünde kapı bulunacak, tüm elektriksel bağlantılar ve kabloların mesnetleme işlemleri ön yüzden yapılacaktır.
iii) Dahili tip panolarda kapı bulunmayacak ve tüm elektriksel bağlantılar ve kabloların mesnetleme işlemleri ön yüzden yapılacaktır.
iv) Madde 3.6.1. ‘de belirtilen işlemler, dahili tiplerde doğrudan panonun dışından, harici tiplerde ise panonun kapısı açıldıktan sonra yapılacaktır.
v) Cihazlar, normal çalışmada oluşan sıcaklık, elektrik atlamaları, elektromanyetik alanlar, titreşim gibi karşılıklı etkileşimden zarar görmeyecek biçimde yerleştirilecek ve bağlantıları yapılacaktır.
vi) Cihazlar ve dış bağlantı terminalleri; önden yapılacak montaj, kablaj, bakım ve değiştirme işlemleri için kolayca erişilebilecek şekilde yerleştirilecek ve cihazların kumandaları, sigorta elemanlarının değiştirilmesi işlemleri kolayca yapılacaktır.
Dış bağlantı için kullanılan çok damarlı kabloların, damarlarının ayrılması ve damarların uygun şekilde bağlanabilmesi için yeterli alanlar bırakılacaktır.
vii) Termik Manyetik Kesicinin (TMK) açık/kapalı pozisyonunu gösteren konumları ön örtü/kapak üzerinde işaretlenecektir. Kapalı konum için (I), açık konum için (0) sembolleri kullanılacaktır.
viii) Kumanda edilecek cihazların merkez eksenleri tabandan itibaren harici tip panolarda en az 0.3 m. dahili tip panolarda en az 0.4 m. yükseklikte, dış bağlantı terminalleri ise tabandan itibaren harici tip panolarda en az 0.2 m. dahili tiplerde ise en az 0.3 m. olacaktır.
ix) Sigortalı Yük Ayırıcılarında (SYA), ayırıcı açık konumda olmadıkça sigortalara erişilemeyecektir. (Dikey Sigortalı Yük Ayırıcıları için buna gerek yoktur.)
x) Besleme çıkışlarının belirtilmesi için ön örtü/kapak üzerinde etiket yuvaları bulunacaktır. (Besleme çıkışlarında Dikey Sigortalı Yük Ayırıcılı kullanılması halinde buna gerek yoktur.)
3.10. Pano İçi Bağlantılar
3.10.1. Genel
i) Akım taşıyan parçaların bağlantıları, normal çalışmada oluşan sıcaklık artışı, yalıtım malzemesinin eskimesi, elektrodinamik zorlamalar ve titreşimlerden zarar görmeyecek, termik genleşme, farklı metaller kullanılması halinde oluşabilecek elektrogalvanik etkiler dikkate alınacaktır.
ii) Akım taşıyan parçaların bağlantıları yeterli ve sürekli bir temas basıncı sağlayacak usullerle yapılacaktır.
iii) İki cihaz arasındaki bağlantıda ek ve lehimle birleştirme yapılmayacak, bağlantılar sabit terminaller üzerinden yapılacaktır. Kullanılan iletken tipine uygun olmayan terminaller için manşon ve pabuç gibi bağlantı parçaları kullanılacaktır.
Çok telli iletkenlere sahip kabloların bağlantıları için sıkıştırmalı tipte kablo pabuçları kullanılacaktır.
iv) İletkenler, zorunlu olmadıkça, yatay ve düşey olarak, aynı yönde giden bağlantı iletkenleri yan yana ve paralel olarak döşenecek ve dönüşler daire yayı biçiminde yapılacaktır. Yalıtılmış iletkenler, çıplak iletkenlere ve keskin kenarlara değmeyecek ve uygun şekilde tespit edecektir.
v) Pano içinde kullanılacak kablolar aleve ve ısıya dayanıklı özellikte olacaktır.
3.10.2. Ana Baralar
i) Ana baralar dikdörtgen kesitli elektrolitik bakır lamalardan yapılacaktır. Nötr barası kesiti faz barası kesiti ile aynı olacaktır. En az tek hat şemalarında belirtilen kesitlerde olması koşulu ile ana bara kesiti; panodaki sıcaklık artışı, kısa devrelerde meydana gelecek termik ve dinamik zorlamalar ve titreşimlere göre imalatçı tarafından farklı kesitlerde de seçilebilecektir.
ii) Aksi belirtilmedikçe baralar (nötr barası dahil) en az 3 mikron kalınlığında kalay ile kaplanacaktır.
iii) Baralar pano tabanına paralel veya düşey konumda olacak, gerekli sayıda mesnet izolatörleri ile tespit edilecektir. Mesnet izolatörlerinin tepe kuvveti, kısa devrede meydana gelecek dinamik kuvvetlere dayanacak kapasitede seçilecektir. (Oluklu/tarak tipi izolatör kullanılması halinde bunlar mesnetleme noktalarında çift olarak kullanılacaktır.)
iv) Aksi belirtilmedikçe fazlar; R fazı L1, S fazı L2 ve T fazı L3 ile işaretlenecektir.
v) Baralara açılan delikler ve cıvatalı bara bağlantıları DIN 43673 Part 1 ve 2’ye uygun olacaktır.
vi) Besleme çıkışlarında Dikey Sigortalı Yük Ayırıcılarının (DSYA) kullanılması halinde ana bara mesafeleri, IEC 60269-2-1 AMENDMENT 2 2002-01’e uygun olacaktır.
3.10.3. Ara Bağlantılar
i) Giriş ünitesindeki cihazlarla ana bara arasındaki bağlantılar, giriş ünitesi anma akımını taşıma kapasitesine sahip olacak ve pano girişinde beklenen en yüksek kısa devre akımının termik ve dinamik etkilerine dayanıklı olacaktır.
ii) Ana bara ile çıkış ünitelerindeki cihazlar arasındaki bağlantılar, dikdörtgen kesitli veya yuvarlak elektrolitik bakır iletkenlerle veya bakır iletkenli, çok telli, yalıtılmış kablolarla yapılacaktır. Kullanılacak iletkenlerin kesitleri; panonun düzenlenmesi, sıcaklık artışları, anma akımları, kısa devrelerde meydana gelecek termik ve dinamik zorlamalar ve titreşimler dikkate alınarak, imalatçı tarafından saptanacaktır.
iii) Termik Manyetik Kesicinin (TMK) kablo ve bara bağlantılarının kolay ve sağlıklı yapılabilmesi sırasında “Uzatma Baraları”na gerek duyulması halinde, TMK imalatçısı tarafından bu amaç için üretilmiş “Baralar” kullanılacaktır.
3.10.4. Devrelerin Tanıtılması
i) Ana ve yardımcı devre iletkenleri numara, renk veya işaretlerle tanıtılacaktır. Bu işaretleme kablaj şemalarına uygun olacaktır. Tanıtma yalnızca iletken uçlarında yapılacaktır.
ii) Koruma topraklaması devresinde kullanılacak iletkenler (PE) sarı-yeşil çift renkli olacaktır.
iii) Ana ve yardımcı devrelerde kullanılacak nötr iletkenler, açık mavi renkte olacaktır.
3.11. Topraklama Terminali
Panonun dış topraklama sistemine bağlantısı için panonun alt bölümünde, pano gövdesine elektrik deşarjı yöntemi ile irtibatlandırılmış en az M12 ölçüsünde paslanmaz cıvatadan bir topraklama terminali bulunacaktır. Topraklama iletkeninin bağlantısı için iki adet somun ve yaylı rondela terminal üzerine takılmış olarak pano ile birlikte verilecektir. Topraklama terminali toprak işaretiyle işaretlenecektir.
NOT: Direk tipi panolarda Topraklama Terminali, panonun yan dış yüzünde yer alacaktır.
3.12. Ölçü Aletleri
i) Ana Girişte;
|
1.SEÇENEK
|
2.SEÇENEK
|
|
Voltmetre
|
Voltmetre
|
|
Voltmetre komutatörü (7 konumlu)
|
Voltmetre komutatörü (7 konumlu)
|
|
Enerji Ölçer (Enerji Analizörü)
|
Aktif Sayaç
|
|
–
|
mpermetre (3 adet)
|
ii) Sokak Aydınlatma Çıkışı;
- 1 adet aktif sayaç.
iii) Ana Giriş ve Sokak Aydınlatma Çıkışı devrelerinde tesis edilecek ölçü aletlerinin elektriksel bağlantıları yapılır iken;
- Akım devrelerinde : 4 mm²,
- Gerilim devrelerinde : 2.5 mm² kesitli bakır iletkenli kablolar kullanılacaktır.
iv) Ölçü Aletleri ve teçhizatına ilişkin teknik karakteristikler aşağıda verilmektedir. Malzeme Listesinde aksi belirtilmedikçe söz konusu teçhizatlar belirtilen karakteristiklere uygun olacaktır.
- Voltmetre:
- Ölçme sahası : 250 VAC ve 500 VAC
- Doğruluk sınıfı : 1,5
- Çalışma frekansı : 45-65 Hz
- Sürekli aşırı yüklenme (2 saat) : 1.2 Un
- Kısa süreli aşırı yüklenme : 2xUn
- Bağlantı şekli : Gömme tip, arkadan bağlantılı,
- Boyutları : 96×96 mm./72×72 mm.
- Standartlar : TS 5590/EN 60051-2
- Ampermetre:
- Doğruluk sınıfı :1,5
- Çalışma frekansı : 45-65 Hz
- Sürekli aşırı yüklenme (2 saat) : 1.2x In
- Kısa süreli aşırı yüklenme : 10xIn
- Bağlantı şekli : Gömme tip, arkadan bağlantılı,
- Boyutları : 96×96 mm./72×72 mm.
- Standartlar : TS 5590/EN 60051-2
- Diğer hususlar : Mekanik sıfır ayarlı, trafonun anma akımı kırmızı çizgi ile işaretli
- Aktif Sayaç:
- Nominal gerilim : 3×230/400 VAC
- Bağlantı şekli : 3 faz 4 telli.
- Doğruluk sınıfı : 0,5
- Standartlar : TS EN 61036, TS EN 60687
NOT: Malzeme Listesinde belirtilmesi halinde digital göstergeli ölçü aletleri kullanılabilecektir.
- Akım transformatörleri:
- Primer akım : Tek hat şemasına göre
- Sekonder akım : 5 Amper
- Anma Gücü : 7,5; 10; 15 VA (Yüke göre AG PANO imalatçısı tarafından seçilecektir.)
- Doğruluk sınıfı : 0,5
- Ölçü emniyet katsayısı : 5
- Sürekli termik akım : 1.2xIn
- Kısa süreli termik akım (Ith) : Pano girişinde beklenen en büyük kısa devre akımına uygun.
- Dinamik anma akımı : 2.5xIth
- Enerji Ölçer (Enerji Analizörü)
Enerji Ölçer (Enerji Analizörü) ile;
- En azından faz gerilimleri (faz-faz ve faz-nötr), faz akımları, toplam aktif enerji (kWh), reaktif enerji (kVArh), frekans, güç faktörü, aktif güç (W), reaktif güç (Var), sanal güç (VA) ölçülebilecek ve ekranında izlenebilecektir.
- Faz gerilimi, faz akımı ve toplam akımın minumum ve maksimum değerleri kaydedilecek ve istenildiğinde bu değerlere ulaşılabilecektir.
Enerji Ölçer (Enerji Analizörü) düşük güç tüketimli, AG Pano’nun çalışma koşullarında çalışmaya uygun olacak ve ölçülen parametrelerin doğruluk sınıfı 1.5’dan büyük olmayacaktır. Enerji Ölçer (Enerji Analizörü)’ne değişik oranlarda akım trafolarının bağlantısı mümkün olabilecektir.
ALICI tarafından yukarıda belirtilenlerin haricinde özellikler istenmesi halinde bunlar Malzeme Listesinde belirtilecektir.
3.13. İç İhtiyaç Devreleri
- Madde 2.3.4’de belirtilen iç ihtiyaç çıkışına aşağıdaki devreler bağlanacaktır.
- Bir adet 1 fazlı güç prizi , (10 A kapasitede)
- İç aydınlatma devresi.
- Bağlantılarda;
- Priz devrelerinde en az 2,5 mm²,
- Aydınlatma devrelerinde en az 1,5 mm² kesitli bakır iletkenli kablolar kullanılacaktır.
3.14. İsim Plakası, Ölüm Tehlikesi İhbarları ve Amblem
Panolarda aşağıda belirtilen, isim plakaları, tehlike ihbarları, bağlantı şemaları ve amblem bulunacaktır.
Plakalar ve levhalar paslanmaya dayanıklı malzemelerden yapılacak ve paslanmaz vidalar veya perçinle tutturulacaktır.
Yazılar okunaklı olacak, yazı ve şekiller dış etkilerle silinmeyecek ve solmayacaktır.
- İsim plakası, panonun ön yüzüne, kolayca görülebilecek ve okunabilecek bir yere konacaktır. İsim plakaları, yapımcının adı ve adresi, imal yılı ve ayı, Alıcının adı sipariş numarası ve malzeme kod numarası, seri numarası, pano gücü, anma akımı, kısa devre dayanıklılığı, koruma derecesi ve standartlarda belirtilen diğer bilgileri içerecektir.
- Pano içindeki cihazlar üzerinde, ilgili standartlarında belirtilen bilgileri içeren isim plakaları bulunacaktır.
- Panoların kapıları üzerinde ölüm tehlikesi işareti ve uygun yükseklikteki harflerle “ÖLÜM TEHLİKESİ” yazısı bulunacaktır.
- Harici tiplerde kapının iç yüzüne, dahili tiplerde dış yan yüzüne yapılacak bir cep içine naylon mahfaza içerisine tek hat şeması konacaktır.
3.15. Korozyona Karşı Önlemler
3.15.1. Genel
Metal bölümler korozyona dayanıklı malzemeden yapılacak ve yüzeyler korozyonu en aza indirecek şekilde işlenecektir.
Korozyona karşı aşağıdaki önlemler alınacaktır:
- Bütün yüzeyler su tutmaz şekilde düzenlenecektir.
- Metal bölümler korozyona dayanıklı malzemeden yapılacak ve yüzeyleri korozyonu en aza indirecek şekilde işlenecektir.
- Akım taşıyan parçalar demir içermeyen metalden yapılacaktır.
- Akım taşıyan ya da yapı elemanı olarak kullanılan alümınyum alaşımları korozyona dayanıklı olacaktır.
- İmalatta kullanılacak malzeme galvanik korozyona yol açmayacak şekilde seçilecek ve düzenlenecektir.
- Demirli parçalar sıcak daldırma usulüyle veya elektro galvanizle kaplanacak veya
boyanacaktır. - Korozyondan korunacak yüzeyler, düzgün, hasarsız, temiz ve kaplamanın ömrünü azaltan yabancı maddelerden arınmış olacaktır.
3.15.2. Boyama
Metal mahfazalı AG Dağıtım Panoları elektrostatik kaplama yöntemi ile boyanacaktır.
- Boyanacak yüzeylerdeki, pas ve çapaklar temizlenecek, sivri kenarlar taşlanacak ve pürüzlü yerler zımpara ile düzeltilecektir.
- Boyanacak yüzeylerdeki pas ve yağlar, boyama standartlarında belirtilen, kumlama, kimyasal temizleme, v.b metotlarla iyice temizlenecektir.
- Elektrostatik boyamada gri renkli (Malzeme Listesinde aksi belirtilmedikçe) RAL 7032 renk kodunda) polyester tipi toz boyalar kullanılacak, kaplama 65 ± 15 mikron kalınlığında olacaktır.
- Boyanın niteliği, boya kaplamasının kalınlığı, yüzey üzerinde homojenliği, yapışmanın kontrolu ile belirlenecektir. Ayrıca standartlarda öngörülen diğer deneyler uygulanacaktır.
- Boya kalınlığı rastgele seçilmiş üç noktada “Boya kontrol aygıtı” ile ölçülecektir. Ortalama kalınlık yukarıda belirtilen değerler arasında olacaktır.
- Boya tabakasının kaynaşması rastgele seçilen iki noktada TS 4313/ASTMD 3359’a uygun olarak bant yapıştırma yöntemiyle kontrol edilecektir. Deney sonucu, bu standartlarda yer alan sınıf-4’ten daha kötü olmamalıdır.
3.15.3 Galvanizleme
Galvanizleme işlemi ve galvanize edilmiş yüzeyler üzerindeki deneyler, ISO 1459, 1460, 1461 ve TS 914 standartlarına uygun olarak yapılacaktır. Aksi belirtilmedikçe galvaniz kaplama kalınlıkları TS 914 Çizelge-1’e uygun olacaktır.
Boyanamayan ve sıcak galvaniz yapılamayan küçük parçalar harici tiplerde paslanmaz çelikten, dahili tiplerde ise elektro galvaniz yapılacak veya paslanmaz çelikten olacaktır. Elektro galvaniz kalınlığı 12 mikrondan az olmayacak ve galvanizlemeden sonra uygun bir metotla pasifleme işlemi yapılacaktır.
3.16. Cihazların Ortak Özellikleri
AG PANO’da kullanılacak cihazlar (Termik manyetik kesiciler, sigortalı yük ayırıcıları, akım trafoları, eriyen telli sigortalar, ölçü aletleri, anahtarlı otomatik sigortalar, baralar, vb), varsa ALICI’nın ilgili teknik şartnamelerine yoksa ilgili TSE veya uluslar arası diğer standartlara uygun olacaktır.
Üretilen enerjinin kullanım yerlerine ulaştırılması ve dağıtımında belirli merkezler oluşturulur. Dağıtım merkezleri olarak alınan bu yerlerden dağıtımın kontrol ve güvenlik konuları önemlidir. Elektrik enerjisinin elde edilişi, iletimi ve dağıtımında kontrol (kumanda ) ve güvenlik konularında yönetmeliklere uyulması gerekmektedir Kuvvet tablosu hem kilitlemeli hem de butonlu olarak bir tesisin kumandasını sağlar. Tehlikeli durumlarda butona basılmak suretiyle tesisin enerjisi kesildiği gibi, kilitlenerek enerjinin kontrolü isteğe bağlı hale getirilir. Ampermetreler ve voltmetreler baralara bağlanan akım trafosu ve gerilim trafosu ile bağlanmıştır. Devreye start stop butonları hem de röleler kumanda etmektedir. Bu da enerji kesilmelerinde arızalı yerin ayrılmasını sağlamaktadır. Panoların yapımında köşe bent, DKP sac kullanılır. Panolar kablo giriş ve çıkış yerleriyle kapak kısımları içerisine toz, çamur, nem gibi maddelerin girmesini önleyecek şekilde yapılır.
Panonun ön yüzüne konulacak mimig diyagramda her gerilim kademesi ayrı renkte belirtilir. Renkler; 380 kV kahverengi, 154 kV kırmızı, 66 kV kavuniçi, 34.5 kV mavi, 15 kV sarı, 10 kV ve aşağı gerilimler yeşil, toprak siyah olur. Mimig diyagramlar; ana baralar 10 mm, fiderler 8mm eninde ve 3mm kalınlığında fiberglas malzemeden yapılır.
Kesici ve ayırıcı pozisyon anahtarları mimig diyagramlardaki baralar üzerine yerleştirilecek, ayrıca baraların kesiştiği yerlerde 10 mm çapında ek işareti ile çıkışlarda 30*35*35 mm ölçülerinde ok işareti vardır.
Tüm panolar kendi kendisini taşıyacak tipte yapılar.
Panolarda kullanılan bütün cıvata ve somunlar paslanmaz çelik (Kadminyum kaplı) yapılır.
380 kV ve 154 kV kumanda panolarında en fazla iki fidere ait cihaz bulunur. 30 kV ve daha aşağı gerilimlerde ise 4 fidere ait cihazlar bulunur. Bunlar; mesafe, aşırı akım, tekrar kapama, faz uyuşmazlığı, yardımcı röleler vs. ve test kutularıdır. 154 kV trafo fideri röle panosunda da yalnız o fidere ait röleler bulunur. Bunlar; aşırı akım, tank koruma veya diferansiyel, yardımcı röleler, test kutuları ve gerektiğinde adaptör kutularıdır. 30 kV ve daha düşük gerilimlerde, her röle panosunda en fazla üç fidere ait röleler bulunur. Panoda aşırı akım rölesi, toprak rölesi, demantmetreli aktif ve reaktif sayaç, tekrar kapama, yardımcı röleler ve test kutularıdır. Şiltli kabloların bağlanacağı panolarda topraklama barası bulunur.
TESİSLERDE REAKTİF GÜÇ KOMPANZASYONU
Günümüzde bütün Dünya memleketleri, yeryüzü ve yer altı enerji kaynaklarının en ekonomik şekilde harcama yollarını ararken, kurulmuş olan enerji kaynaklarının da en verimli kullanılması temine çalışmaktadır.
Elektrik enerjisinin, asrımızın en yaygın kaynaklarından biri olarak üretildiği, santralden en küçük alıcıya kadar dağıtımında en az kayıpla taşımanın yolları ve hesapları yapılmaktadır.
Dünyamızda elektrik enerjisine ihtiyacın her geçen gün biraz daha artması, enerji üretiminin gittikçe pahalılaşması, taşınan enerjinin de kaliteli, ucuz ve hakiki iş gören aktif enerji olmasını daha zorunlu kılmaktadır.
Bilindiği gibi; şebekeye bağlı bir alıcı, eğer bir motor, bir transformatör, bir floresant lamba ise, bunlar manyetik alanlarının temini için bağlı oldukları şebekeden bir reaktif akım çekerler.
İşte; santralde üretilen bir enerji, aktif ve reaktif akım adı altında en küçük alıcıya kadar beraberce akmakta, iş yapmayan, sadece motorda magnetik alan doğurmaya yarayan reaktif akım, havai hatta, trafoda, tablo, şalterler ve kabloda lüzumsuz yere kayıplara sebebiyet vermektedir.
Bu kayıplar yok edilirse, şüphesiz trafo daha fazla motoru besleyebilecek bir kapasiteye sahip olacak, keza disjonktör lüzumsuz yere büyük seçilmeyecek, kablo ise daha küçük kesitte seçilebilecektir.
Daha az yatırımla motora enerji verme yanında, uygulanan tarifeler yönünden, her ay daha az elektrik enerjisi ödemesi yapılacaktır.
Görüldüğü veçhile, daha ilk bakışta reaktif akımının santralden alıcıya kadar taşınması, büyük ekonomik kayıp görünmektedir.Genellikle enerji dağıtım şebekelerinde lüzumsuz yere taşınan bu enerji, taşınan aktif enerjinin % 75-100 arasında tespit edilmektedir.
İşte bu reaktif enerjinin santral yerine, motora en yakın bir mahalden gerek kondansatör tesisleri, gerekse senkron döner makineler tarafından temin edilmesiyle, santralden motora kadar mevcut bütün tesisler bu reaktif akımın taşınmasından, yükünden arınmış olacaktır.
Şekil 1
A.G. Güç kondansatörlerini kullanan
Güç katsayısı doğrultma prensibi
Şekil 2
Kompanze edilmiş (1) ve edilmemiş(2)
tesisin güç diyagram
Iw = IAktif
Ib = IReaktif
I1 = Zahiri akım
I1 cos? = Aktif akım
I1 sin? = Reaktif akım
Santralden motora kadar bütün hatlar, tesisler:
I cos?+ I sin? = I aktif + I reaktif
Akımının toplamı ile yüklenmekte, motor ise ancak:
P =U.I.Cos?
Aktif enerjiyi almaktadır.
Reaktif güç kompanzasyonu, çeşitli memleketlerde ayrı ayrı ele alınmış, Almanya’da; orta gerilim kondansatörlerine karşı 4 kat daha fazla alçak gerilim kondansatörleri yapılmışken, Japonya’da; yine1963 yıllarında bunun tamamen tersi ve keza Amerika’da da orta gerilim kondansatörlerine önem verilmiştir.
Bu değişik düşünce ve uygulamaya sebep olarak, şebeke sistemlerinin farklılıkları yanında, santraların endüstri ve alıcılara olan yakınlığı ve enerji satan teşkilatların tarifeleri ile tüketicilerin mecbur tutulduğu şartlarda söylenebilir.
KOMPANZASYON TESİSLERİNİN ÇEŞİTLERİ
1) Bireysel Kompanzasyon
Alıcıların tek tek kompanze edilmesi bu şekilde her motor, her lamba veya transformatör kendine paralel bağlı belli güçte kondansatörlerle tek tek kompanze edilir.
Avantajları
Kondansatörler her alıcı ile beraber devreye girip çıktığından ayrı bir açıcı cihaza, ayrı bir sigorta veya deşarj direncine lüzum yoktur.Büyük motorların devreye girip çıkmalarında gerilim salınması küçük mertebelerde kalır.Motora bağlı kondansatörün uygun seçilmesi icap eder.Motor devreden çıktığında aşırı kompanzasyon, motorların kendi kendine ikazlanmasına sebep olabilir. Motorlar genellikle asenkron sincap kafeslidir.Lüzumlu kondansatör gücü
Şekil 3
Oc (kVAr)=0,9.Io (A) UN(V).10-3
Io Motorun boşta çalışma akımım olup bu akımdan dolayı çekilen reaktif güç motorun bütün yüklenmeleri için konstant alınabilir.(Yol verme hariç)
2) Grup Kompanzasyonu
Beraber ve aynı kontaktör veya şalter üzerinden devreye girip çıkan motor, lamba ve transfor- matörler müşterek kompanze edilebilir.Sigorta ve deşarj dirençlerine ihtiyaç yoktur.
Şekil 4
Eğer bir grupta her motor ayrı ayrı kontaktörle devreye sokulup çıkarılıyorsa kondansatörleri de yine ayrı kontaktörlerle fakat motor kontaklarıyla paralel girebilecek şekilde bağlamak icap e-der.Bu durumda ayrı sigortalara ve deşarj dirençlerine ihtiyaç vardır.
3) Merkezi Kompanzasyon
Tabloya bağlı çok sayıda motor veya indüktif yük çeken alıcı bulunuyor ve bunlar belli belirsiz zamanlarda devreye girip çıkıyorlarsa çekilen yük durumuna göre ayarlı bir kompanzasyon böyle bir sistemle yerine getirilebilir.El ve otomatik çalışma durumları daima düzgün bir cos? seviyesini tutmaya çalışır.Kademeli olarak kondansatör devreye sokup çıkarma az salınımla gerilim darbeleri yaratır.Projelendirilmesi ve hesaplanmaları kolaydır.Mevcut tesislere bağlanması problemsiz olup çok az zamanda montaj ve işletmeye alma mümkündür.Tek veya paralel çalışan transformatörleri de toplama akım trafoları üzerinden kompanze etmek mümkündür.Kullanılan elektronik reglerin hassasiyet sınırı ve çalışacağı endüktif veya kapasitif bölgenin potansiyometrelerle hariçten ayarlanabilmeleri her tesise uygun bir kompanzasyon tesimetrelerle hariçten ayarlanabilmeleri her tesise uygun bir kompanzasyon tesisinin kolayca işletmeye girmesini kolaylaştırır.
Şekil 5
Bir tesisin hangi çeşit kompanzasyonla donatılması lazım geldiği işletmenin muhtelif zamanlar-da alınmış yüklenme eğrilerine göre seçilmelidir.
